1-Лаборатория иши

Fosforitlar  odatda  qora,  kulrang,  jigarrang,  kulrang-yashil  va  oq  

bo‘ladi. Jinslarning rangi asosan qo‘shimchalarning tarkibiga bog‘liq, toza 

fosforit oq  ranglidir. 

Fosforli  tog‘                    jinslari  hosil  bo‘lish  joyiga  ko‘ra  dengiz  va 

kontinental,    yotish  holatiga  ko‘ra  qatlamli  va  konkretsion  turlarga 

bo‘linadi.  Fosforitlar  qatlamli,  konkretsion-nursimon  va  konkretsion 

jelvakli teksturaga ega. Jinsning strukturasi  har xil bo‘lib, ularning ichida 

alevro-pelit,  peschano-alevrit,  biogen,  oolit  turlari  keng  rivojlangan. 

Bo‘lakli  jinslarda  fosfat  birikmalari  ko‘pincha  sement  yoki  donalarning 

bo‘lagi  shaklida  uchraydi,  gilli  va  organogen  jinslarda  fosfatlar  organizm 

qoldiqlari-chig‘      anoq lar, baliqlarning tishi va suyaklarida uchraydi. 

Qatlamli  fosforitlar  qora  rangli  bo‘lib,  qumtoshlarni  eslatadi.  Jins 

tashkil  qiluvchi  donalar  diagenez  jarayonida  fosfatlarni  konsentrik  qobig‘      

i  bilan  qoplanadi.  Donalarning  katta-kichikligi  asosan  0,1-1  mm  bo‘lib, 

ular  sharsimon,  oolit  yoki  noto‘g‘ri  shaklda  uchraydi.  Fosforit  qatlamla-

rining qalinligi metrning ulushidan 15-17 metrgacha bo‘ladi. 

Gil  jinslari  ichida  uchraydigan  konkretsion-nursimon  fosforitlar 

sharsimon  shaklga  ega  bo‘lib,  ularning  kattaligi  20  santimetrga  yetishi 

mumkin.  Ularning  o‘rta  qismida  bo‘shliq  borligini  yoki  sulfid  minerallari 

bilan to‘ldirilganligini ko‘rish mumkin.  

Fosforitlarning  hosil  bo‘lishi  to‘g‘            risida  har  xil  fikrlar  mavjud. 

Ularning  hosil  bo‘lish  sharoitini  ko‘pchilik  mutaxassislar  fauna  va  flora-

larning hayot faoliyati bilan bog‘      laydilar. 

Konkretsion fosforitlar  diagenez jarayonida fosforni  o‘zlashtirib olgan 

organizmlar qoldiqlariga boy bo‘lgan gillarda hosil bo‘lishi mumkin. 

Ayrim  mutaxassislarning  fikricha,  ko‘pchilik  organizmlar  (  masalan, 

baliqlar)ning  bir  vaqtda  qirilishi,  fosforit  konlarining  yemirilishi,  nurash 

mahsulotlarining  qayta  yotqizilishi  va  tarkibida  fosfor  bo‘lgan  suvlar 

hisobiga fosforit yotqiziqlari hosil bo‘lishi mumkin. 

Fosforitlar mineral o‘g‘      itlarni tayyorlash uchun asosiy xomashyodir. 

Ular  yana  kimyo  sanoatida  fosfor  va  uning  birikmalarini  olishda 

ishlatiladi. 

Fosforit  konlari  Qozog‘            istonda  (Karatau),  Ukrainada  (Mogilev, 

Podolskiy viloyatlarida), Kursk, Moskva, Kostroma, Ivanova, Chelyabinsk 

viloyatlarida va O‘zbekistonda topilgan. 

                          

 

---

67