1 lаbоrаtоriya ishi suyuqliklarning harakat rеjimlariini аniqlаsh (osborn- reynolds tajribasini o’rganish) Ishdаn mаqsаd

 
5.2-rasm: Pelton turbinasi kurakchasi.
 
Qurilma haqida ma’lumot va ishga tayyorlash 
1.
Tajriba o’tkazish uchun HM 150 modelini ochiq korpusning (1) chiqish tirqishi 
HM 150 modeli kanalining ustida joylashadigan tarzda tayyorlang. 
2.
HM 150 modulidan shlangni Pelton turbinasi biriktirish qismiga o’rnating. 
3.
HM 150 modulining hajmli o’lchov bakini tushirish qismini oching. 
4.
Turbinaning tormoz qurilmasini rostlash g’ildirakchasi (maxovikcha)ni (5) 
turbinaning tormoz qurilmasiga to’liq tushiring. 
5.
Dinamometrni (4) uzatma kamar shkivi kamarni (10) boshqa taranglash-tirmaydigan 
tarzda bo’shating
6.
HM 150 modulining asosiy jo’mragini bekitib qo’ying va HM 150 moduli nasosini 
ulang, asosiy jo’mrakni asta-sekin to’liq oching.
7.
HM 150 modulining asosiy jo’mragini bekitib qo’ying va nasosni uzib qo’ying

---

Soploni rostlash 
3.4-rasm: Soploni rostlash 
1.
O’yiqli kallakni rostlab, ignasimon 
soplo zatvorini o’qi bo’yicha burish 
va shu orqali soploni ochish 
mumkin. 
ESLATMA 
Ignasimon soplo zatvorini tiralgungacha 
buring. 
3.5-rasm.
Ignasimon soplo zatvorini qayta soplo 
tirqishiga 
chetlatish 
tirqishning 
ko’ndalang kesimini kamaytiradi. 
Bunda suv va oqim energiyasi miqdori 
kamayadi, oqim siqiladi va ishchi 
g’ildirakda 
o’zgargan 
energiya 
kamayadi. 
3.6-rasm.
 
Dumalatib ishlov berilgan kallak 
markirovka chizig’iga ega. Ignasimon 
soplo zatvori holatini dumalatib ishlov 
berilgan kallakdagi shkala bo’yicha 
aniqlash mumkin. Shkaladagi miqdor 
suv oqimining o’lchovi emas, ko’proq 
faqat 
ignasimon 
soplo 
zatvori 

---

holatining belgisi sifatida xizmat 
qiladi. 
Suv oqimi ostida turbinalar kurakchalarini markazlash 
Turbina montaj qilingandan so’ng, odatda, quyidagi sozlash talab etiladi. 
ESLATMA 
Uzatma kamar shkivi, rostlash vtulkasi va turbina vali chap rezba bilan 
ta’minlangan. 
3.7-rasm. 
Kurakchaning o’tkir chekkasiga suv 
oqimi yo’naltirilishini rostlash vtulkasi 
yordamida o’rnatish mumkin. 
1.
Rostlash vtulkasini joyida tutib 
turgan uzatma kamar shkivini 
bo’shating.
2.
Rostlash vtulkasi uchun WAF10 
gayka kaliti to’g’ri keladi. 
Kurakchaning har ikki tomoni bo’yicha 
suv bir xilda taqsimlanishi uchun suv 
oqimi uning o’tkir chekkasi o’rtasiga 
tushishi kerak. 
Tajribaga tayyorgarlik va tajribani o’tkazish tartibi 
Quvvati va foydali ish koeffisiyenti 
Pelton turbinasining quvvati va foydali ish koeffisiyentini aniqlash uchun quyida bir 
necha asosiy formulalarni keltiramiz. Turbina validagi aylantiruvchi moment: 
(5.5) 
M
= aylantiruvchi moment,
F
= kuch,
D
= uzatma kamar shkivi diametri, 
D
= 0,05 m
Turbina validagi chetlatish quvvati: 
(5.6) 
P
out
 
= chetlatish quvvati, Vt.
M
= aylantiruvchi moment, Nm.da, 
n
= chastota, s
-1
.da. 
Gidravlik quvvat 
Gidravlik quvvat hajmli sarflanish va bosim funksiyasi hisoblanadi. 
P
hyd
= f(V, H) 
(5.7) 
P
hyd
= gidravlik quvvat,
V
= hajmli sarflanish, 
H
= bosim. U holda gidravlik quvvat 
quyidagiga teng: 

---

P
hyd
 = V • H • ρ • g
(5.8) 
ρ
= zichlik,
g
= erkin tushish kuchining tezlashishi. 
O’lchangan bosim miqdorini bevosita quyidagi formulaga qo’yish mumkin, 
barlarda:
(5.9) 
P
hyd
= gidravlik quvvat, Vt.
V
= hajmli sarflanish, litr/daqiqada.
p
= bosim, barlarda. 
Foydali ish koeffisiyenti 
(5.10) 
η 
= foydali ish koeffisiyenti
P
out 
= chetlatiladigan (ajratiladigan) quvvat, Vt 
P
hyd
= gidravlik quvvat, Vt. 
Turbina ishlash tartib-qoidalari samaradorligini aniqlash uchun valning radial 
zichlanishini “buzuvchi tarkibiy qism”ni taxminan 0,0125 Hm.ga chiqarish mumkin. 
Podshipnikning ishqalanishi juda kichik miqdorga ega. 
Tajribani o’tkazish 
1.
HM 
150 modelini ko’rsatmalarga muvofiq 
ishlatishga tayyorlang. 
2.
HM 150.19 modelini tavsiflangan ko’rsatmalardan 
foydalanib ishlatishga tayyorlang. 
3.
HM 150 tayanch modulning asosiy jo’mragini 
bekitib qo’ying. 
4.
Nasosni ulang. 
5.
Soploni to’liq oching. Soplo klapani uchligini soplo 
tirqishi bilan bir sathda o’rnating. 
6.
HM 150 modeli kirish qismidagi sharsimon klapan 
yordamida bosimni doimiy 2 m (0,2 bar) darajada 
saqlang.
 
7.
Hajmli sarflanish 
V
butun o’lchov seriyalari 
bo’yicha deyarli o’zgarishsiz qoladi. Hisob-
kitoblarda u quyidagiga teng qabul qilinadi: 
V