1-laboratoriya ishi mavzu

Kristall va amorflarga misollar

NaCl, shakar va olmos, kristalli qattiq moddalar misoli shisha, rezina va polimerlarni o'z ichiga oladi.

Quyidagi kristalli ma’lumotlarni taqqoslash jadvaliga qarang:

Kristalli qattiq jismlar ionlar, atomlar yoki molekulalarning muntazam uch o'lchovli shakliga ega, amorf qattiq moddalarda esa bu tarkibiy qismlar tasodifiy joylashtirilgan. Kristalli eritmalar aniq erish nuqtasiga ega, amorf eritmalar esa harorat oralig'ida eriydi. Amorf qattiq jismlar yorilib ketganda notekis naqshli bo'laklar hosil qiladi, kristalli qattiq jism esa aniq shaklni. Har xil fizik xossalari tufayli har xil yo'nalishdagi anizotropik kristall, amorflar esa izotrop deyiladi. Amorfga mis, shisha va kristall misollar orasida olmos kiradi.

Har bir mineral kristali odatda o‘ziga xos qiyofada bo‘ladi. Masalan, kvars kristali geksagonal prizma va piramida kombinatsiyasida, pirit kristali esa kub shaklida buladi. Tabiatda ko‘pchilik minerallarning kristallari ideal shaklda uchramaydi. Aksariyat kristallarning chegaralovchi elementlari (yoqlari, qirralari, uchlari) takomillashmagan, ba’zi bir mineral yoklarining shakli, o‘lchami esa o‘zgargan holda bo‘ladi. Bunga kvars kristali misol bo‘la oladi (8-rasm). Kvars mineralining turli qiyofali kristalida ma’lum yoqlari orasidagi burchak o‘lchami doimo bir xil qiymatda bo‘ladi, bu yok burchaklarning «doimiylik qonuni» deb ataladi.

8-rasm. Kvarsning turli shakldagi kristallarida yoq burchaklarining doimiyligi.

Kvars yoq burchaklarning doimiyligi quyidagilar bilan ifodalangan:

< ab=141°47′

< ac=113°08′

Yoqlar orasidasi burchak Karanjo goniometri (9-rasm) yordamida o‘lchanadi Karanjo goniometri oddiy transportirdan tayyorlanadi. Buning uchun transportir asosi markaziga eni 0,5 sm, uzunligi 10 sm bo‘lgan metall lineyka o‘q yordamida o‘rnatiladi. Karanjo goniometri shu tariqa yasaladi.

9-rasm. Karanjo goniometri.

Adabiyotlar

1. 
   Asakura, I.A. (1998). Polimerlarning qattiq holati NMR. Elsevier (1998 yil)
   
2. 
   Dolter, T., va Maone, L. J. (2008). Kimyoning asosiy tushunchalari (8-nashr). Jon Vili.
   
3. 
   Jayn, M. (Ed.). (1999). Qattiq holat. 2 (21)
   
4. 
   https://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/thumb/9/90/Crystalline_or_amorphous.svg/500px-Crystalline_or_amorphous.svg.png
   
5. 
   https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Crystalline_Tantalum.jpg#/media/File:Crystalline_Tantalum.jpg