1-laboratoriya ishi Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. O‘rta qiymat, tanlanma dispersiyasi va tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi

1-laboratoriya ishi


Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. O‘rta qiymat, tanlanma dispersiyasi va tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi.
Ushbu laboratoriy ishining vazifasi talabalarga ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilishni o’rgatishda iborat. Chunki, bargha iqtisodiy masalalar negizida va]lumotlarni to’ri to’play olish va ulardan dastlabki xulosalarni chiqara olish yotadi.
Ushbu laboratoriy ishida talabalarga mustaqil ravishda iqtisodiy ma’lumotlar to’plash yoki ularni ishonchli manbalarda (manbalari ko’rsatilgan holda) olish vazifasi qo’yiladi. So’ngra bu ma’lumotlarni boshlang’ich tahlili o’tkasiladi.
Misol. O’zbekiston Respublikasi Transport turlari bo’yicha yuk tashish hajmi(mln tonna hisobida )
Jadval: YaIM ning o’zgarishi

Yillar	Avtomobil Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi(mln tonna)	Quvur Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi (mln tonna )
2000	701,2	61,0
2001	658,7	63,0
2002	627,9	61,8
2003	596,2	66,3
2004	603,2	67,8
2005	638,6	71,5
2006	689,8	73,0
2007	745,2	76,1
2008	811,2	76,4
2009	959,3	53,0
2010	652,5	53,7
2011	708,4	59,9
2012	732,7	64,5
2013	801,3	65,0
2014	868,9	65,8
2015	9433	60,0
2016	1002,8	62,2
2017	1013,1	65,1
2018	1102,2	72,4
2019	1177,7	72,0
2020	1238,2	57,9

Manba:https://api.stat.uz/api/v1.0/data/aholi-jon-boshiga-real-umumiy-daromadlar

ranking/Uzbekistan GDP growth,”Statistik to’plam”-2021

Asosiy statistikalar (ta’riflari, formulalari, qiymatlari). Masala bo’yicha dastlabki xulosalar.
Asosiy statistik ko`rsatgichlarni MINITAB dasturida quyidagi buyruqlar ketma-ketligida hosil qilishimiz mumkin:


Stat→Basic statistics→display descriptive statistics

Descriptive Statistics:
Variable	Mean	StDev	Minimum	Median	Maximum	Mode	Variance
Avtomobil Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi(mln tonna), X	1227	1890	596	745	9433	-	3573112
Quvur Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi (mln tonna )	65,16	6,65	53,00	65,00	76,40	-	44,21

O‘rta qiymat:


Mean tanlanmada ko’rsatilgan barcha X yoki Y qiymatlar yig`indisining ushbu qiymatlar soni – n ga nisbati:
= =1227
= =65,16


Tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi:

• 
  Standart deviation(og’ish) o`zgaruvchilarning qanchalik sochilganini bildiradi:
  

S_x =1890 va S_y =6,65
Minimal qiymat:

• 
  Minimum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kichigi:
  

min(X)= 596 va min(Y)= 53,00

• 
  Maximum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kattasi:
  

max(X)= 9433
max(Y)= 76,40

• 
  Median – tanlanmaning medianasi, ya’ni x₁≤x₂≤...≤x_n variatsion qatorning o’rtasiga to’g’ri keladigan varianta:
  

mediana(X)= 745

mediana(Y)= 65,00


Masala bo`yicha dastlabki xulosalar
1. Avtomobil Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi(mln tonna)X uchun: o’rtacha qiymat 1227 , X
asosan 9433-596=8837 va 9433+596=10029 oralig`ida joylashgan
(o`rtacha kvadratik chetlashishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati
596 va eng katta qiymati 9433 bo`lib, medianasi 5,2 ga teng.
2. Quvur Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi (mln tonna ), Y) uchun: o’rtacha qiymat 64,7, X asosan 76,40-53= 23,40 va 76,40+53=129,40 oralig`ida joylashgan (o`rtacha kvadratik chetlashishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati 53 va eng katta qiymati 76,40 bo`lib, medianasi 65 ga teng.
Nuqtaviy diagramma. Dastlabki xulosalar. Masala terminlarida xulosa.

Yuqoridagi berilgan statistik ma’lumotlarni koordinatalar sistemasida tasvirlaymiz. Bunda tushuntiruvchi o’zgaruvchi(X, Avtomobil Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi(mln tonna)) va tushuntiriluvchi o’zgaruvchi (Y Quvur Transporti bo’yicha yuk tashish hajmi (mln tonna )))lar orasidagi o’zaro moslik koordinatalar sistemasidagi nuqtalar yordamida ifodalanadi. Berilgan (X;Y) juftlik ikki o’chovli fazoda joylashadi va bu tasvir berilganlarning nuqtali diagrammasi deyiladi.

Ushbu diagrammadan ko'rish mumkinki, Avtomobil transporti tashish hajmi qancha oshsa Quvur tranporti tashish hajmi shuncha kamayar ekan.