1-laboratoriya ishi Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. O‘rta qiymat, tanlanma dispersiyasi va tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi

1-laboratoriya ishi


Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. O‘rta qiymat, tanlanma dispersiyasi va tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi.
Ushbu laboratoriy ishining vazifasi talabalarga ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilishni o’rgatishda iborat. Chunki, bargha iqtisodiy masalalar negizida va]lumotlarni to’ri to’play olish va ulardan dastlabki xulosalarni chiqara olish yotadi.
Ushbu laboratoriy ishida talabalarga mustaqil ravishda iqtisodiy ma’lumotlar to’plash yoki ularni ishonchli manbalarda (manbalari ko’rsatilgan holda) olish vazifasi qo’yiladi. So’ngra bu ma’lumotlarni boshlang’ich tahlili o’tkasiladi.
Misol. Osiyo Taraqqiyoti Bankining dunyo davlatlari bo’ylab ularning turli statistikalarini o’rganib yuruvchi mahsus guruhi O’zbekistondagi faoliyati davomida aholining yashash tarzini yaxshilash maqsadida, mamlakatda korxonalarni xususiylashtirish va tadbirkorlikni rivojlantirishning, joriy narxlardagi O’zbekiston Yalpi ichki mahsuloti (YaIM) o’zgarishiga ta’sirini aniqlab, tajriba, xulosa va manbalarni taqdim etmoqchi.Ular bu ishni amalga oshirish uchun 1996-2010 yillar oralig’idagi ko’rsatkichlarni tahlil qilib chiqishdi.

Jadval: YaIM ning o’zgarishi

Yillar	Tadbirkorlar uchun xususiy mulkqilib sotilgan korxonalar(% hisobida)	YaIM (% hisobida),Y (o’sishi)
1996	34,4	1,7
1997	49,3	5,2
1998	58,6	4,309
1999	62,2	4,3
2000	59,2	3,8
2001	81,7	4,2
2002	87,6	4
2003	60,5	4,2
2004	97,7	7,4
2005	99,7	7
2006	97,2	7,5
2007	100	9,5
2008	100	9
2009	100	8,1
2010	100	8,5

Manba: http://www.indexmundi.com/ country ranking/Uzbekistan GDP growth,”Statistik to’plam”-2010
Asosiy statistikalar (ta’riflari, formulalari, qiymatlari). Masala bo’yicha dastlabki xulosalar.
Asosiy statistik ko`rsatgichlarni MINITAB dasturida quyidagi buyruqlar ketma-ketligida hosil qilishimiz mumkin:


Stat→Basic statistics→display descriptive statistics

Descriptive Statistics: Tadbirkorlar uchun xususiy mulk qilib sotilgan korxonalar X (% hisobida); YaIM (joriy narxlar),Y (% hisobida)
Variable	Mean	StDev	Minimum	Median	Maximum
Tadbirkorlar uchun xususiy mulk qilib sotilgan korxonalar X (% hisobida)	79,21	22,77	34,40	87,6	100
YaIM (joriy narxlar),Y(% hisobida)	5,914	2,348	1,7	5,2	9,5

O‘rta qiymat:

• 
  Mean tanlanmada ko’rsatilgan barcha X yoki Y qiymatlar yig`indisining ushbu qiymatlar soni – n ga nisbati:
  

= =79,21
= =5,914


Tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi:

• 
  Standart deviation(og’ish) o`zgaruvchilarning qanchalik sochilganini bildiradi:
  

S_x = 22,77 va S_y =2,348
Minimal qiymat:

• 
  Minimum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kichigi:
  

min(X)= 34,4 va min(Y)= 1,7

• 
  Maximum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kattasi:
  

max(X)= 100
max(Y)= 9,5

• 
  Median – tanlanmaning medianasi, ya’ni x₁≤x₂≤...≤x_n variatsion qatorning o’rtasiga to’g’ri keladigan varianta:
  

mediana(X)= 87,6

mediana(Y)= 5,2


Masala bo`yicha dastlabki xulosalar
1. Tadbirkorlar uchun xususiy mulk qilib sotilgan korxonalar X uchun: o’rtacha qiymat 79,21 %, X asosan 79,21-22,77=56,44 va 79,21+22,77=101,98 oralig`ida joylashgan (o`rtacha kvadratik chetlashishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati 34,4 va eng katta qiymati 100 bo`lib, medianasi 87,6 ga teng.
2. YaIM (joriy narxlar, Y) uchun: o’rtacha qiymat 1076 mlrd so’m, X
asosan 5,914-2,348=3,566 va 5,914+2,348=8,262 oralig`ida joylashgan
(o`rtacha kvadratik chetlashishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati
1,7 va eng katta qiymati 9,5 bo`lib, medianasi 5,2 ga teng.


Nuqtaviy diagramma. Dastlabki xulosalar. Masala terminlarida xulosa.

Yuqoridagi berilgan statistik ma’lumotlarni koordinatalar sistemasida tasvirlaymiz. Bunda tushuntiruvchi o’zgaruvchi(X, Tadbirkorlar uchun xususiy mulk qilib sotilgan korxonalar X) va tushuntiriluvchi o’zgaruvchi (Y, YaIM (% hisobida))lar orasidagi o’zaro moslik koordinatalar sistemasidagi nuqtalar yordamida ifodalanadi. Berilgan (X;Y) juftlik ikki o’chovli fazoda joylashadi va bu tasvir berilganlarning nuqtali diagrammasi deyiladi.

Ushbu diagrammadan ko'rish mumkinki, korxonalarning xususiylashtirilishi va YAIM ning osishi o’zaro musbat korrelyatsiyalangan ekan. Ya'ni qancha ko'p korxonalar xususiylashtirilib tadbirkorlarga imkoniyat yaratilsa,YAIMi ham shuncha o’sar ekan.