1-labaratoriya ishi Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. O‘rta qiymat, tanlanma dispersiyasi va tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi

1-labaratoriya ishi
Ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilish. O‘rta qiymat, tanlanma dispersiyasi va tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi.
Ushbu laboratoriya ishining vazifasi talabalarga ma’lumotlarni to‘plash va tahlil qilishni o’rgatishdan iborat. Chunki, barcha iqtisodiy masalalar negizida ma’lumotlarni to’g’ri to’play olish va ulardan dastlabki xulosalarni chiqara olish yotadi.
Ushbu laboratoriya ishida talabalarga mustaqil ravishda iqtisodiy ma’lumotlar to’plash yoki ularni ishonchli manbalarda (manbalari ko’rsatilgan holda) olish vazifasi qo’yiladi. So’ngra bu ma’lumotlarni boshlang’ich tahlili o’tkaziladi.
Misol. O’zbekiston Respublikasida 2000-20020-yillar oralig’ida qazib olingan va iste’mol qilingan tabiiy gaz miqdori o’rganib chiqilsin.

Yillar	Qazib chiqarilgan, mln m³	Iste'mol qilingan, mln m³
2000	56401,0	51341,6
2001	57414,0	52010,8
2002	59688,0	54667,5
2003	58061,6	52599,9
2004	60427,7	51538,8
2005	60723,7	50367,4
2006	63300,0	52130,4
2007	65600,0	50604,6
2008	68329,4	52715,4
2009	66947,9	48046,7
2010	65958,5	52794,3
2011	63040,9	54571,9
2012	61531,0	47343,1
2013	58305,4	46318,4
2014	54161,2	43273,8
2015	54600,5	41524,5
2016	56132,1	43690,3
2017	56642,2	46065,3
2018	61585,5	48343,1
2019	60711,9	49711,0
2020	49768,2	46057,5

https://api.stat.uz/api/v1.0/data/tabiiy-gazni-qazib-chiqarish-va- istemoli?lang=uz&format=xlsx
Asosiy statistikalar (ta’riflari, formulalari, qiymatlari). Masala bo’yicha dastlabki xulosalar.
Asosiy statistik ko`rsatgichlarni MINITAB dasturida quyidagi buyruqlar ketma-ketligida hosil qilishimiz mumkin:

Stat→Basic statistics→display descriptive statistics

Descriptive Statistics: Qazib olingan tabiiy gaz miqdori X (mln m³ hisobida); Iste’mol qilingan tabiiy gaz miqdori Y (mln m³ hisobida)
Variable	Mean	StDev	Minimum	Median	Maximum
Qazib olingan tabiiy gaz miqdori(mln m³)	59968,1	4643,5	49768,2	60427,7	68329,4
Iste’mol qilingan tabiiy gaz miqdori (mln m³)	49319,8	3763,88	41524,5	50367,4	54667,5

O‘rta qiymat:

• 
  Mean tanlanmada ko’rsatilgan barcha X yoki Y qiymatlar yig`indisining ushbu qiymatlar soni – n ga nisbati:
  

= =59968,1

= =49319,8


Tanlanma o‘rtacha kvadratik chetlanishi:

• 
  Standart deviation(og’ish) o`zgaruvchilarning qanchalik sochilganini bildiradi:
  

S_x = 4643,5 va S_y =3763,88

Minimal qiymat:

• 
  Minimum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kichigi:
  

min(X)= 49768,2 va min(Y)= 41524,5

• 
  Maximum berilgan X yoki Y miqdorlarning eng kattasi:
  

max(X)= 68329,4
max(Y)= 54667,5

• 
  Median – tanlanmaning medianasi, ya’ni x₁≤x₂≤...≤x_n variatsion qatorning o’rtasiga to’g’ri keladigan varianta:
  

mediana(X)= 60427,7

mediana(Y)= 50367,4

Masala bo’yicha dastlabki xulosalar.
Qazib chiqarilgan tabiiy gaz miqdori X uchun: o’rtacha qiymat 59968,1 mln , X asosan 59968,1-4643,5=55324,6 va 59968,1+4643,5=64611,6 oralig’ida joylashgan(o’rtacha kvadratik chetlanishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati 49768,2 mln va eng kata qiymati 54667,5 mln bo’lib, medianasi 60427,7 mln ga teng.
Iste’mol qilingan tabiiy gaz miqdori Y uchun: o’rtacha qiymat 49319,8 mln , Y asosan 49319,8-3763,88=45555,92 va 49319,8+3763,88=53083,68 oralig’ida joylashgan(o’rtacha kvadratik chetlanishdan qilingan xulosa); eng kichik qiymati 41524,5 mln va eng kata qiymati 54667,5 mln bo’lib, medianasi 50367,4 mln ga teng.

Nuqtaviy diagramma. Dastlabki xulosalar. Masala terminlarida xulosa.
Yuqorida berilgan statistic ma’lumotlarni koordinatalar sistemasida tasvirlaymiz. Bunda tushuntiruvchi o’zgaruvchi (X, Qazib olingan tabiiy gaz miqdori(mln m³) X) va tushuntiruvchi (Y, Iste’mol qilingan tabiiy gaz miqdori (mln m³) Y) lar orasidagi o’zaro moslik koordinatalar sistemasidagi nuqtalar yordamida ifodalanadi. Berilgan (X;Y) juftlik ikki o’lchovli fazoda joylashadi va bu tasvir berilganlarning nuqtali diagrammasi deyiladi.