1-курс талабаси Қўлдошев М.Ғ

2.4. Кўлларда сув алмашинуви
Кўллар - сув алмашинуви нисбатан жуда секин борадиган табиий сув ҳавзаларидир. Сув алмашиниш шароитига қараб кўлларни икки гуруҳга-о қ а р кўллар ва о қ м а с ёки берк кўлларга ажратиш мумкин:
5 - жадвал

Ўрта Осиёдаги айрим кўлларнинг сув мувозанати, млн.м³

(А.М.Никитин маълумоти бўйича)

Кўллар	Ҳисоб Даври	Тўйинтирувчилар			Сарфланиш				Ҳажм ўзга-риши
		дарё-лар	ёғин	йиғин- ди	дарё-лар	буғла-ниш	йиғин-ди
Саричелак Арнасой Яшилкўл Сарез Искандаркўл Сариқамиш Қоракўл	кўп йиллик 1978-1982 кўп йиллик 1943-1980 1940-1980 1976-1980 кўп йиллик	60,4 6390 825 1446 599 4280 224	3,9 390 5,7 11 1,0 200 41	64,3 2780 830,7 1487 600 4480 265	60,4 - 785 1438 595 - -	3,9 2400 29,2 67 2,6 2950 265	64,3 2400 814,2 1505 598,6 2950 265	0 325 -16,5 -18 0,4 1460 0

Оқар кўллар шундай бўладики, унга бир дарё келиб қуйилса, иккинчи дарё ундан оқиб чиқади. Улар нам иқлимли ҳудудларда, жумладан Шимолий Америкада (Буюк кўллар), Евроосиё материгининг шимоли-ғарбий ҳудудларида жуда кўп учрайди. Оқар кўллар тоғли ҳудудларда ҳам кенг тарқалган. Масалан, Помирдаги Сарез, Зарафшон ҳавзасидаги Искандаркўлни ва Байкал кўлини шу гуруҳга киритиш мумкин.

Оқмас ёки берк кўллар, асосан, қурғоқчил ҳудудларда жойлашган. Улардаги сув буғланиш ҳамда кўл косаси тубига шимилишга сарф бўлади. Мисол сифатида Каспий, Орол, Иссиқкўл сингари жуда кўплаб кўлларни кўрсатиш мумкин. Ҳақиқатан ҳам бу кўлларга дарёлардан оқиб келадиган сув фақат кўл юзасидан бўладиган буғланиш ва кўл косаси тубига шимилишга сарф бўлади.
Ҳар икки гуруҳдаги кўлларда ҳам улардаги сув маълум жадалликда алмашиниб туради. Кўлларда сув алмашиниши жадаллиги (D) қуйидаги тенглик билан ифодаланади:
D = V / W ,
бу ерда V - кўлдаги сув ҳажми, W - кўлдан буғланадиган, кўл косаси тубига шимиладиган ва кўлдан оқиб чиқадиган сувларнинг йиғинди ҳажми. Ифодадан кўриниб турибдики, D нинг қиймати қанча кичик бўлса, кўлда сув алмашиниши шунча тез боради.