|
MAVZU: Demokratik jamiyat qurilishida kuchli ijtimoiy qimoya va adolat tamoyillari. Theme: Strength social defense and justice conceptions in building of democratic society - 1. Kuchli ijtimoiy qimoya va ijtimoiy adolat tamoyillari tushunchasi.
- The custom of strength defense and socialist justice
- 2. O'zbekistonda kuchli ijtimoiy qimoya siyosati: uning maqsadi, bosqichlari, xususiyatlari, rivojlanishi.
- The strenght socialist defense policy: their customs, stages, functions and development
- 3. Ijtimoiy qimoya tizimida inson omili va jaqon tajribasi.
- The humans factor and world education in social defense system
1. - Sharqda qadimdan «Adolat» tushunchasi mavjud bo'lgan. ququqiy demokratik davlatchilik va fuqarolik jamiyatining turli elementlarini, qatto «Avestoda» uzoq o'tmishimiz – Afrosiyob va qoraxoniylar, Xorazmshoqlar, Temuriylar va boshqa qator sulolalar davlatchiligi misolida qam ko'rish mumkin.
- Ularda qaqiqat va adolat qoyasi baland ko'tarilgani, bugun mamlakatda aniq tartib – intizom o'rnatilgani natijasida inson qayoti, aqoli turmushi kafolatlangan. Masalan, Amir Temur tuzuklarida adolat qoyasi kuchli edi. U bejiz «Kuch adolatdadir» deb aytmagan. Avvalo unga o'zi amal qilgan. Zero, Temur davlatida adolat tarozisi kuchli bo'lgan
Farobiy Konfutsiy qoyalarini rivojlantirib «Adolat» tushunchasi insoniyatning ma'rifiy davriga to'qri kelganini aytadi. Chunki, ayni shunday davrda xususiy mulkchilikning o'rnatilishi odamlar o'rtasida tengsizlikni keltirib chiqaradi. Shunisi muqimki, teng taqsimlashni ifodalovchi adolat tushunchasi bunday davrda mulk ta'sirida tengsizlikni ifoda eta boshlaydi. - Farobiy Konfutsiy qoyalarini rivojlantirib «Adolat» tushunchasi insoniyatning ma'rifiy davriga to'qri kelganini aytadi. Chunki, ayni shunday davrda xususiy mulkchilikning o'rnatilishi odamlar o'rtasida tengsizlikni keltirib chiqaradi. Shunisi muqimki, teng taqsimlashni ifodalovchi adolat tushunchasi bunday davrda mulk ta'sirida tengsizlikni ifoda eta boshlaydi.
Nasriddin Tusiy - Uningcha - adolatning birinchi talabi bu – aqoli turli tabaqalarining o'zaro uyqun bo'lishini ta'minlash.
- Ikkinchi talab – El-ulusining qaq – ququqi teng ta'minlangan qolda kishilarni xizmatga tayinlashda shaxsning saloqiyati va imkoniyatlaridan kelib chiqish. Uchinchi talab – barchaning teng farovonligini qimoya qilish bilan birga, bu farovonlikni yuzaga keltirishdagi xizmati va ququqiga qarab qar bir inson o'z ulushini olishiga imkon yaratishdir.
Ibn Sino - O'zaro boqliqlik va almashuv jarayonida insonlar bir – birlarini qandaydir muqtojlikdan xoli etadilar. Buning uchun insonlar o'rtasida o'zaro kelishuv bo'lishi va shu orqali adolat qoidalari va qonunlari o'rnatilishi mumkin.
Tasavvuf - Ijtimoiy qayotda adolatparvarlikni qimoya qilgan ta'limotlardan biri tasavvuf ilmidir:
- Tasavvufning ko'pgina namayondalari: Xasan Basriy, Abdulla Ansoriy, Boxouddin Naqshband, Abduraqmon Jomiy, Alisher Navoiy, Xo'ja Axror Valiy, Maqdumi A'zam Kosoniy va boshqalar shoqlar, qakimlar amaldorlardan adolat kutib o'tirmay o'z amaliy faoliyatlari bilan ularga o'rnak ko'rsatganlar adolatsizliklarga qarshi chiqib, mazlum xalqni qimoya qilganlar va qaqiqat uchun kurashganlar.
- Tasavvuf ilmi vakillari qakim va xalq, shoq va saltanat munosabatlarida donolik bilan adolatli ish tutish, davlatni adolatli qonunlar orqali boshqarish, qabul qilinayotgan tadbirlarning xalq tomonidan qo'llanishi kabi ijtimoy muammolarni ko'taradilarki, ular xalqparvar tuzum ideallarini uluqlashtiradi.
Sharq mutafakkirlari adolatni asoslashga lirik – ruqiy , ma'naviy - axloqiy jiqatdan yondashganlar. Zero, sharqda qadimdan adolat tushunchasiga qamoqang tarzda «qaq», «qaqiqat», «me'yor» tushunchalari qam qadrlanib kelingan. Bunda jamoa manfaatlari, oiladagi tartib – intizom, e'tiqod va ma'naviyatlik qadrlangan. - Sharq mutafakkirlari adolatni asoslashga lirik – ruqiy , ma'naviy - axloqiy jiqatdan yondashganlar. Zero, sharqda qadimdan adolat tushunchasiga qamoqang tarzda «qaq», «qaqiqat», «me'yor» tushunchalari qam qadrlanib kelingan. Bunda jamoa manfaatlari, oiladagi tartib – intizom, e'tiqod va ma'naviyatlik qadrlangan.
I.A.Karimov - Uning ta'kidlashicha, biz shunchaki demokratik davlat emas, balki adolatli demokratik davlat qurishga intilayapmiz. Adolatga intilish esa xalqimiz ma'naviy-ruqiy dunyosiga xos xususiyat. Adolatparvarlik qoyasi butun ijtimoiy va iqtisodiy munosabatlar tizimiga singib ketishi, ijtimoiy ko'maklashuv mexanizmida o'z aksini topishi kerak.
Xulosa - Xulosa qilib aytganda, qar qanday demokratik jamiyat ma'lum ma'noda ijtimoiy asoslarni birlamchi manba sifatida qabul qilgandagina o'z taraqqiyotida sobit bo'ladi. Bu demokratik jamiyat taraqqiyoti uchun kuchli ijtimoiy qimoya va adolat tamoyillari muqimligini ko'rsatadi. Bundan xulosa shuki, demokratik jamiyatda insonlar davlat uchun emas, davlat odamlar uchun xizmat qilishi kerak.
2. - Mustaqillikning ilk kunlaridanoq kuchli ijtimoiy qimoya masalasi ¤zbekistonda davlat siyosati darajasiga ko'tarildi. Zero, yurtboshimizning bosh maqsadi qam - ¤zbekistonda ququqiy demokratik, adolatli davlatni barpo etish, insonparvar fuqarolik jamiyatini vujudga keltirishdir.
Bu yo'nalishda avvalo qonunlar tizimi yaratildi, keskin tabaqalanishdan qoli bo'lgan mulkdorlar sinfi shakllantirila boshlandi, eng muqimi kuchli ijtimoiy qimoya yo'lga qo'yildi. Bir so'z bilan aytganda, «davlatning ijtimoiy tizimi bilan xalq eqtiyojlari o'rtasidagi jarlik» bartaraf etildi. - Bu yo'nalishda avvalo qonunlar tizimi yaratildi, keskin tabaqalanishdan qoli bo'lgan mulkdorlar sinfi shakllantirila boshlandi, eng muqimi kuchli ijtimoiy qimoya yo'lga qo'yildi. Bir so'z bilan aytganda, «davlatning ijtimoiy tizimi bilan xalq eqtiyojlari o'rtasidagi jarlik» bartaraf etildi.
- Isloqotlarning birinchi bosqichida ishlab chiqilgan va o'tkazilgan ijtimoiy siyosat ko'zlangan maqsadni to'la to'kis ro'yobga chiqardi.
Masalan, eng kam ish qaqi va pensiyalardan soliq olinmaydigan bo'ldi. Boshlanqich sinf o'quvchilari va yolqiz nafaqaxo'rlar uchun bepul nonushtalar, 2 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun bepul ovqat, barcha maktab o'quvchilari va talabalar uchun arzonlashtirilgan ovqat kabi imtiyozlar amal qilib turdi. - Masalan, eng kam ish qaqi va pensiyalardan soliq olinmaydigan bo'ldi. Boshlanqich sinf o'quvchilari va yolqiz nafaqaxo'rlar uchun bepul nonushtalar, 2 yoshgacha bo'lgan bolalar uchun bepul ovqat, barcha maktab o'quvchilari va talabalar uchun arzonlashtirilgan ovqat kabi imtiyozlar amal qilib turdi.
muhofazaga muhtojlar davlat himoyasiga olinib insonga jamiyatda o'z munosib o'rnini topishi va faoliyati yuksalishiga sharoit yaratiladi. - muhofazaga muhtojlar davlat himoyasiga olinib insonga jamiyatda o'z munosib o'rnini topishi va faoliyati yuksalishiga sharoit yaratiladi.
- ihtisodiy islohotlar ikkinchi boshichida ijtimoiy siyosatni yangilash, «yalpi ijtimoiy himoyalash tizimidan» ishonchli ijtimoiy kafolatlar va aholini ijtimoiy ho'llab – huvvatlash tizimiga izchillik bilan o'tish mahsadga muvofih deb topildi
ijtimoiy tafovvutlar - Mustaxassislarning e'tiroficha, ijtimoiy tafovvutlar huyidagi guruhlar o'rtasidagi ijtimoiy farhlarda o'z ifodasini topadi:
- - boylar va kambahallar orasida;
- - aholi etnik guruhlari orasida;
- - aholi diniy guruhlari orasida;
- - markaz va mintahalar orasida;
- - erkaklar va ayollar orasida;
- - turli avlodlarga mansub odamlar orasida.
- Bunday tafovutlarning ayrimlari bugungi o'zbekistonga ham taalluhlidir.
Davlat siyosatida ijtimoiy himoyalashning o'rni muhim - Uning sabablari huyidagilar:
- 1. O'zbekiston agrar mamlakat bo'lib, uning ko'pgina hududlarida ishlab chiharish endigina oyohha turmohda.
- 2. Mamlakat aholisining 60 foizdan ortihi hishlohlarda yashaydi. Ularning ko'pchiligi himoyaga muhtoj.
- 3. Mamlakat aholisi orasida ijtimoiy himoyaga muhtoj yoshlarning salmohi katta.
O'zbekistonda qurilayotgan ququqiy demokratik va adolatli jamiyatda asosiy boylik insondir. Isloqotlarning bosh maqsadi va mazmuni qam shunga qaratilgan. Bu qaqda I.A. Karimov shunday deydi: «Bizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan yo'ldagi asosiy tayanchimiz insondir. Yuksak malakali va yuksak ma'naviyatli insondir. Zero, «inson, uning ququq va erkinliklari qamda manfaatlari eng oliy qadriyat ekanligi» Asosiy qonun – Konsituttsiyamizda qam muqrlab qo'yilgan. - O'zbekistonda qurilayotgan ququqiy demokratik va adolatli jamiyatda asosiy boylik insondir. Isloqotlarning bosh maqsadi va mazmuni qam shunga qaratilgan. Bu qaqda I.A. Karimov shunday deydi: «Bizning asosiy boyligimiz, rivojlangan davlat tuzishga olib boradigan yo'ldagi asosiy tayanchimiz insondir. Yuksak malakali va yuksak ma'naviyatli insondir. Zero, «inson, uning ququq va erkinliklari qamda manfaatlari eng oliy qadriyat ekanligi» Asosiy qonun – Konsituttsiyamizda qam muqrlab qo'yilgan.
- O'zbekistonda o'tkazilayotgan isloqotlarda ijtimoiy qimoya doimiy ustivor yo'nalishdir.
Jahonda - Aqolini ijtimoiy qimoya qilishining qator modellari mavjud. Shulardan biri Skandinaviya mamlakatlarida (Shvetsiya, Finlyandiya) qo'llanilayotgan sotsial – demokratik model bo'lib, unga ko'ra ijtimoiy qimoyaning barcha ma'suliyatini davlat o'z zimmasiga oladi.
- AqShning neoliberal yo'li. Bunda ijtimoiy qimoyaning aksariyat qismini tadbirkorlar va kasaba uyushmalari bajaradilar.
- Neokonservativ model (Germaniya). Bu yo'lda ijtimoiy qimoya davlat kafolatlari asosida xususiy tadbirkorlar va federal davlat byudjeti tomonidan olib boriladi.
O'zbekistonda - O'zbekistonda ijtimoiy himoya asosan davlat byudjeti hisobidan tashkil etilib, unga nodavlat tashkilotlari ham jalb etilgan.
O'zbekistonda ijtimoiy ta'minot va adolatli taqsimot - Bugun bu tizimda bitta vazirlik, qoraqalpoqiston Respublikasi , 12 ta viloyat, Toshkent shaqri qamda 153 ta tuman , 38 ta shaqar ijtimoiy ta'minot bo'limlari faoliyat ko'rsatib turibdi.
- Shuningdek, respublikamizda ijtimoiy ta'minot masalalari bilan shuqullanuvchi yolqiz qariyalar va nogironlarga mo'ljallangan o'nlab qariyalar uylari. Nogironlik va kasallik guruqini belgilovchi komissiyalar, bolalar meqribonlik uylari, bir qancha maxsus sanotoriylar ishlab turibdi.
Xulosa - O'zbekistonda istihbolning ilk davridanoh inson – jamiyat – davlat o'rtasidagi o'zaro munosabatlar echimiga alohida ahamiyat berildi.
- Bunday xulosaga O'zbekiston demokratik tarahhiyotining jahon tajribasini o'rganish natijasida keldi. Chunki, XX asr 50-yillarida Evropa va Osiyoning ko'plab mamlakatlari ayni shu yo'ldan borib, tarixan hisha davrda yuksak tarahhiyotga erishgan edi.
- Xulosa hilib aytganda, O'zbekiston ijtimoiy himoya tizimini zamon talablariga mos takomillashtirib , demokratik jamiyat barpo etish yo'lida muhim yutuhlarga erishmohda.
Mavzuga oid tayanch so'zlar - Ijtimoiy himoya, ijtimoiy adolat, adolat talabi, adolatparvarlik, insonparvarlik, tenglik, barharorlik, inson omili, ijtimoiy himoya modeli, ijtimoiy himoya tizimi.
Lecture 13 - Lecture 13
- The role of nongovernmental and social organizations in creation of democratic society
- Mahalla (the word itself means “place” from Uzbek) – is a part of town or village, which population traditionally connected with collective profit. Mahhala as local authorities practically act in every region of Republic. Nowadays there are almost 12 thousands of them.
- Mahalla created an ethic system, based on democratic views. These are untouched through the time rules of help, respect to elders, and equality of all members of community.
Even though there are so many people living mahalla – the class inequality, the lack of professional communication – they were combined in a community by combining with common interests and common volunteer works. This lifestyle created system of local authorities, which was rule by the eldest member of this mahalla (aksakal). - Even though there are so many people living mahalla – the class inequality, the lack of professional communication – they were combined in a community by combining with common interests and common volunteer works. This lifestyle created system of local authorities, which was rule by the eldest member of this mahalla (aksakal).
- Te lecture is giving concrete information about the role of mahalla in establishing the democratic society. Also the role of nongovernmental and social organizations is view here.
-
-
-
-
-
Do'stlaringiz bilan baham: |
