1. Kredit riski va uni keltirib chiqaruvchi omillar. Kredit risklarini kamaytirish usullari. Kredit riski va unga ta`sir etuvchi omillar

Kredit riskining hajmi – qarz to’lanmasa yoki to’lanishi kechiktirilganda yo’qotilishi mumkin bo’lgan summa hisoblandi.

Maksimal potentsial zarar – mijoz tomonidan qaytarilmagan qarzning umumiy miqdori.

Kechiktirilgan to‘lovlar – bevosita zararga olib kelmasdan, balki bilvosita, qarz oluvchi tomonidan asosiy qarz yoki foizlar bo‘yicha to’lovlar o‘z vaqtida qaytarilmasligi natijasida mumkin bo‘lgan yo‘qotishlar.
Kredit riski qaramlik koeffitsienti (giring) bo‘yicha o‘lchanadi. Giring bu – koeffitsient bo‘lib, uning mohiyati shundan iboratki, foiz hisoblanadigan jalb qilingan kapital miqdorining aksiyadorlik kapitaliga nisbatini aniqlanadi. Giringni topish uchun aksiyadorlik va jalb qilingan kapitallarni aniqlash kerak bo‘ladi.


Aksiyadorlik kapitali – muomaladagi oddiy aksiyalar hisobiga shakllantirilgan kapital bilan zaxiralarning balans qiymatlari yig‘indisiga teng. Jalb qilingan kapital – bank zayomlari, tijorat ssudalari va qarz majburiyatlaridan tashkil topadi.
Agar kompaniyaning giringi 100% dan oshib ketsa, u juda yuqori hisoblanadi. Bu jalb qilingan kapital biznes uchun zarur bo‘lgan moliyaviy mablag‘larning asosiy manbai bo‘lganda yuz beradi.
Yuqori giring yuqori kredit riskini ko‘rsatadi. Biroq, giringning aniq darajasi yo‘q, uning oshishi kompaniyaga qarz berishning riski muqarrar ekanligini anglatadi. Giringning o‘zgarishi mamlakatdagi iqtisodiy vaziyat va bozordagi vaziyatga bog‘liqdir.
Kreditga layoqatlilik
Kreditlash jarayoni juda ko‘p va turli xil xavf-xatarlar (risklar) bilan bog‘liq bo‘lib, qaysiki kreditlarni belgilangan muddatda qoplanmaslik muammosini keltirib chiqaradi. Shu sababli kredit tashkilotlari o‘z mijozlariga kredit berishda, mijozning kreditga layoqatliligini tahlil qiladilar.
Mijozningi kreditga layoqatligi deganda mijozning o`z qarz majburiyatlari bo`yicha to`liq va o`z vaqtida hisoblashish qobiliyati tushuniladi.
Mijozning kreditga layoqatlilik darajasi kredit tashkiloti uchun juda zarur, chunki har bir berilgan kredit risk bilan bog`liq. Agar kredit tashkiloti riskni hisobga olmasa, kredit o`z vaqtida qaytmasligi yoki umuman to`lanmasligi mumkin. Shu sababli, kredit tashkilotlari o`z mijozlari moliyaviy holatini, to`lovga qobilligini va albatta, kreditga layoqatliligini tahlil qiladi.
Kreditga layoqatlilikni tahlil qilishdan asosiy maqsad, bu qarz oluvchi, xo`jalik yurituvchi subyektning imkoniyatlari, qarzni o`z vaqtida qoplashni, risk darajasini, kredit miqdori va boshqa omillarni belgilangan sharoitda va holatda tahlil qilishdan iboratdir. Kredit tashkiloti uchun bu masalalarni amalga oshirish juda qiyin bo`lsada, xuddi ana shu maqsad amalga oshirilsagina berilgan kreditdan foyda olinadi.
Kreditga layoqatlilikni tahlil qilish vazifasi bo`lib quyidagilar hisoblanadi:

• 
  kreditga layoqatlilikni ifodalovchi ko‘rsatkichlarni aniqlash;
  
• 
  ko‘rsatkichlarni tahlil qilish (yil boshi va yil oxirini taqqoslash);
  
• 
  ko‘rsatkichlarga ta’sir etuvchi omillarni aniqlash;
  
• 
  kreditga layoqatlilikni mustahkamlash yo‘llarini aniqlash.
  

Korxonalarning kreditga layoqatliligini aniqlovchi ko`rsatkichlarni quyidagi 2 guruhga bo`lishimiz mumkin:

a) kreditga layoqatlilikni ifodalovchi asosiy ko`rsatkichlar quyidagilar:

• 
  qoplash koeffitsienti;
  
• 
  o`z aylanma mablag`lari bilan ta`minlanganlik (muxtoriylik) koeffitsienti;
  
• 
  likvidlik koeffitsienti.