1. Koshiyning hayoti va ijodiy faoliyati Ulug‘bekning hayoti va ijodiy faoliyati


  Ali Qushchining hayoti va matematika bo’yicha asarlari



Download 413,18 Kb.
Pdf ko'rish
bet4/4
Sana02.08.2021
Hajmi413,18 Kb.
#136134
1   2   3   4
Bog'liq
8-AMALIY MASHG'ULOT

4.  Ali Qushchining hayoti va matematika bo’yicha asarlari 

(1402-1474) 

 

Ulug’bek  ilmiy  maktabining  atoqli  namoyondalaridan  biri,  Ulug’bekning 



yaqin  shogirdi,  mashxur  olim  Aloviddin  Ibn  Muhammad  Ali  Qushchi  1402  yili 


Samarqandda  tug’ildi.  U  boshlang’ich  ma’lumotini  Samarqandda  olib,  1414 

yilgacha o’qishni davom ettiradi. O’z ma’lumotini oshirish uchun 1414 yilda Eron, 

Kirmon shahriga jo’naydi va u yerdi 3 yil tabiiy fanlarni puxta o’rganadi. Kirmon 

shahridagi madrasada ta’lim oladi.  

Ali  Qushchi  1417  yilda  yana  Samarqand  shahriga  qaytadi.  Bu  vaqtda 

Samarqandda  Ulug’bek  madrasasi qurilmoqda  edi.  U  Ulug’bek  madrasasida ham 

ta’lim  oladi,  uning  o’qituvchilari  Qozizoda  Rumiy  va  G’iyosiddin  Koshiylar  edi. 

Ulug’bek  madrasasini  bitirib,  shu  madrasada  matematika  va  astronomiyadan 

mashg’ulot  olib  boradi  va  o’zining  ilmiy  ishlarini  davom  ettiradi.  Ko’p  o’tmay 

uning  shuhrati  Samarqand  olimlari  orasiga  tarqaladi.  1420-1430  yillar  orasida 

Ulug’bek  madrasasida  mashg’ulotlar  o’tkazish  va  ilmiy  ishlar  bilan  mashg’ul 

bo’lish  bilan  birga  Ulug’bek  rasadxonasini  qurish  ishlariga  ham  faol  qatnashadi. 

Uning  «Hisob  risolasi»  va  «Astronomiya  risolasi»  asarlari  yozilgandan  so’ng,  u 

olimlar  orasida  katta  obro’ga  ega  bo’ldi.  1449  yili  mashhur  olim  Ulug’bek 

vahshiylarcha  o’ldiriladi  va  bu  voqyeadan  so’ng,  turli  fitnachi  ruhoniylar  uning 

ilmiy maktabi a’zolariga, Ulug’bek shogirdlarga qarshi xuruj qila boshlaydilar. Shu 

sababli,  Ali  Qushchi  Samarqanddan  chiqib  ketishga  majbur  bo’ladi.  Ali  Qushchi 

avval Kirmon shaqrida va boshqa shaharlarda bir necha yil yashab, so’ngra 1465 

yilida  Turkiyaga  boradi  va  Istambulda  yashaydi.  Bu  yerda  Muhammad  II 

hukmdorlik qilar edi. Ali Qushchining talantli olim ekanligi bilgan Muhammad II 

uni  o’z  saroyiga  chiqarib,  olimlarning  rahbari  qilib  tayinlaydi.  Shuningdek  ayo-

Sufiyo  madrasasida  ilmiy  maktab  tashkil  etilib,  uning  rahbarligini  ham  Ali 

qushchiga  topshiradi.  Qushchi  21  dan  ortiqroq  asarlar  yozgan,  bu  asarlar  ayo-

Sufiyo madrasa kutubxonasida saqlanib qolgan.  

Ali Qushchi 1474 yilda Istambulda vafot etdi.  

Ali Qushchining ba’zi asarlari bilan tanishib o’tamiz:  

        1.«Hisob  risolasi».Bu  asarni  Qushchi  1425  yilda  Samarqandda  fors-

tojik  tilida  yozgan.  Bu  asar  3  qismdan  iborat  bo’lib,  hindlar  arifmetikasi  (o’nlik 

sanoq  sistemasi),  astronomlar  arifmetikasi  (oltmishlik  sanoq  sistemasi)  va 

geometriyadan  iborat.  Bu  asar  O’rta  Osiyo  madrasalarida  o’quv  qo’llanmasi 

sifatida  foydalanilgan.Asarning  qo’lyozmalari  Toshkent,  Dushanbe,  Sankt-

Peterburg, Mashhad, Istambul, Oksford kutubxonalarida saqlanmoqda.  

2. «Kasrlar haqida risola». Kasrlarga bag’ishlangan bu fors-tojik tilida 1430  

yilda yozilgan. Unda oddiy va o’nli kasrlar haqida to’liq ma’lumotlar berilgan.  

Asarning yagona qo’lyozmasi Sankt-Peterburgdagi Sharq xalqlari kutubxonasida  

saqlanmoqda.  

 3. «Kitobul Muhammadiya». Bu asarni birinchi marta Qushchi «Hisob  

risolasi» nomida fors-tojik tilida yozgan. Asar arifmetika, algebra, geometriya  va  

trigonometriya bo’limlarini o’z ichiga oladi.  



Qushchi Istambulga kelgach, bu asarni arab tiliga tarjima qiladi va Sulton  

Muhammad II ga taqdim etadi. Asar qo’lyozma shaklida Toshkentda  

Sharqshunoslik institutida, Miden (Niderlandiya) kutubxonasida va Ayo-Sufiyo  

kutubxonasida saqlanmoqda.  

«Kitobul - Muhammadiya» asari ikki qismdan iborat bo’lib, birinchi qismi  

arifmetikaga bag’ishlangan. Bu qism besh bobdan iborat: birinchi bobda hindlar  

arifmetikasi, ikkinchisida astronomlar arifmetikasi, uchinchisida algebra,  

to’rtinchisida «ikki xatoga yo’l qo’yish usuli» bilan noma’lumlarni aniqlash va  

beshinchi bobda ba’zi bir arifmetik qoidalar bayon etilgan.   

Ikkinchi qismda geometriya va trigonometriya bayon etilgan. Bu asarda  



Qushchi kvadrat ildizni taqribiy hisoblash uchun quyidagi formulani beradi.  

 

Download 413,18 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish