1. Klassik (mumtoz) iqtisodiy maktab paydo bo'lishining tarixiy

manufaktura
ning kirib kelishi katta ijobiy voqea bo'ldi.

---

Tarix, xalq xo'jaligi tarixi va boshqa ijtimoiy fanlarni o'qiganda 
hunarmandchilik, sex va manufaktura nima ekanligi bayon etiladi, uy 
hunarmandchiligida hamma asosiy ishlar bir odam yoki oila tomonidan bajarilgan 
(xomashyoni tayyorlash, qayta ishlash, sotish...), unda aniq mehnat taqsimoti yo'q, 
manufakturada esa (manu - qo'l, facture - tayyorlash) mehnat taqsimoti, 
kooperasiya, yollanma ishchi kuchi, demak, kapitalistik ishlab chiqarishning 
kurtaklari paydo bo'ldi.
XVI asrdan boshlab dastlab Angliyada dehqonlarning erdan mahrum qilinishi 
( yer yirik lendlordlar qo'liga o'ta boshladi) ro'y berdi, yomenlar - dehqon sinfi 
tugatildi, oqibatda kapitalistik fermerchilik yuzaga keldi (ular erni lendlordlardan 
uzoq muddatli ijaraga olgan), ular yollanma mehnatdan (krepostnoylik emas) keng 
foydalangan, keyinchalik texnikani, ilmiy texnika yangiliklarini keng qo'llaganlar. 
Agrar inqilob, islohot nomini olgan bu o'zgarish manufaktura sanoatining rivoji 
bilan bog'liq. Dastlabki paytlarda bu sohada mato to'qish asosiy edi. U nihoyatda 
foyda keltiruvchi sohaga aylandi. Matoga talab oshdi, uni qondirish uchun, sanoat 
uchun kerakli xom ashyo bazasini yaratish talab qilindi. Xom ashyo esa jun bo'lib, 
qo'ylardan olinardi.
Manufaktura rivojiga jun kerak, buning uchun qo'ylar sonini oshirish talab 
etildi, ko'p qo'y boqish uchun esa yangi keng yaylovlar zarur, oqibatda 
chakalakzor, botqoq, bo'z erlar chegaralanib («erlarni chegaralash» degan ibora 
shundan kelib chiqqan) yaylovga aylantirildi, Dehqon (yomen)lar o'z erlaridan 
haydab chiqarildilar, erlari esa tortib olinib, yaylovlarga aylantirildi. Bu 
jarayonning muhim ahamiyati bor: 1. manufaktura (sanoat) uchun xom ashyo 

---

ko'paydi; 2. sanoatga ko'p va arzon ishchi kuchi etkazib berildi ( erdan mahrum 
bo'lgan, haydalgan dehqonlar ish kidirib shaharlarga borganlar). Oqibatda sanoat 
tez o'sa boshladi, yangi sinflar paydo bo'ldi. 
Demak, sanoatdagina emas (manufaktura), qishloq xo'jaligida ham 
kapitalistik munosabatlar g'alaba qozondi. Mamlakatning iqtisodiy rivojlanishiga 
yo'l ochib berildi. Lekin ko'plab dehqonlarning ekspropriasiya qilinishi 
(ersizlantirilishi), ularni zo'rlik yo'li bilan yollanma mehnatga jalb etilishi (chunki 
boshqa iloj yo'q) qarama-qarshilikni kuchaytirdi, oqibatda 1641-1660 yillarda 
Angliyada inqilob bo'lib o'tdi. XVII asrdagi Niderlandiya keyingi ikkinchi bu 
inqilob burjua inqilobi bo'lib, u Angliyadagi feodal jamiyatga chek qo'ydi. Angliya 
respublika deb e'lon qilindi, parlament vujudga keldi, demokratik jarayon 
kuchaydi.