1. kirish. Ular: sinfning boshlang`ich jamoasini tarbiyalash va ularda o’zaro munosabat aloqalarini yaratish

SINFDAN TASHQARI ISHLARNI TASHKIL E’TISHDA PEDAGOGLARNING KREATIVLIK IMKONIYATLARI

REJA:

1. KIRISH.
2. Ular:sinfning boshlang`ich jamoasini tarbiyalash va ularda o’zaro munosabat aloqalarini yaratish.
3. “Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoiyllari dasturi”dagi g`oyalarni bolalarning ongida o’ziga xos va mos ravishda singdiradi.
4. O’quvchilarning sharqona milliy urf-odat, an`analar haqidagi bilim darajasi.
5. Qomusiy ma`rifatparvar, mutafakkirlar hamda hozirgi zamon shoir, yozuvchilarning ijodiyotidan namuna bilishlari.
6. XULOSA.
7. FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR.

KIRISH
Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar kontseptsiyasida tarbiyaviy tadbirlarni takomillashtirish zaruriyati, alohida ta`kidlangan: siyosiy tuzumiing o’zgarganligi, yangicha iqtisodiy munosabatlarning shakllanib borishi, tarbiyaviy ishni yaxshilashda davr talabiga javob beradigan yangicha tamoyillari g`oyalar, ish uslubiyatlarini ishlab chiqish hamda o’qituvchining ijodkorlik faoliyatinn qaytadan qurmoq lozimdir.Tarbiyachining navbatdagi vazifasi bolalar jamoasini tashkil qilish, tarbiyalash va jipslashtirish borasidagi nazariy bilimlarni o’zlashtirib, ilg`or tajribalarga suyanib o’quvchilarni tarbiyaviy jarayonda o’rtoqlik-do’stlik, o’zaro hamkorlik, hamjihatlik, o’z-o’zini tarbiyalash va boshqarish kabi jamoatchilik sifatlarini tarbiyalash mahoratini o’zlashtirishdan iborat. Ular:sinfning boshlang`ich jamoasini tarbiyalash va ularda o’zaro munosabat aloqalarini yaratish.
o’quvchilar kundalik faoliyatlarining hamma qirralarida jamoaga jipslashtirish.
shaxsiy manfaatdan jamoa manfaatini yuqori qo’yishga o’rgatish.
jamoada bir-biriga mehr-oqibatli, muruvvat va sahiylik, do’stona hamkorlik mavjud bo’lsa, u katta tarbiyaviy kuchga aylanadi.Kichik yoshdagi maktab o’quvchilar jamoalari tashkil qilishda o’qituvchidai turli-tuman usul va vositalardan mahorat bilan foydalanish talab qilinadi:O’qituvchi jamoa a`zolarini yangi sharoitga (maktabning I sinfidan boshlab) moslashuv davrida ularga ishonch, xurmat, xushmuomalalik, talablarni to’g`ri qo’ya bilish shu bilan birga o’quvchini tushunish va eshita bilish mahoratiga ega bulish talab etiladi;O’quvchilar jamoasidagi etaklovchi kuch tayanch o’zagini tanlash;Jamoa a`zolarining har birining kuchiga, qobiliyatiga qarab topshiriqlar berish;Jamoada yangi an`ana, qonun-qoidalarni dastlabki kurtagini yaratish va unga amal qilish;Jamoa istiqbolini davr talabi bilan moslashgan holda belgilash talab qilinadi.Sinfdan va maktabdan tashqari ishlarning tarbiyaviy ta`siri ko’p darajada o’quv jarayonini tashkil etish saviyasiga hamda o’quvchilar jamoasininig xilma -xil ishlarni qanday yo’lga qo’yishlariga bog`liqdir. Sinfdan tashqari faoliyat majburiy dastur bilan chegaralanmaydi, balki yoshlar har xil o’quvchilarni ixtiyoriy ravishda birlashtiradi. Ularning tashabbusi asosida ishlarni amalga oshiradi, fanga qiziqtiradi, ularni xalqning madaniy hayoti muhitiga olib keladi. Sinfdan tashqari ishlar shaxsdagi ijtimoiy faollik, ijtimoiy ong hamda axloqiy odatlarni tarkib toptirishning eng muhim omilidir.Tarbiya jarayonining mazmuni bolalarga beriladigan ma`naviy axloqiy bilimlar tizimi, ishonch, e`tiqod, intizom, xulq-atvorni bir butun holatini tashkil etadi. Mustaqil O’zbekistoning, istiqlol va istiqboli uchun fidoiylik ko’rsatuvchi avlodni tarbiyalash mazmuni tamoman o’zgacha xarakter kasb etmoqda:fuqarolik demokratik jamiyatni barpo etish mohiyatini
anglab oluvchi;vatanini har doim turli oqimlardan himoya etuvchi;diniy bag`rikenglik va mehr-muravvatli bo’lish;davlat siyosatini tushunish unga fidoiy bo’lish;o’zligini anglash, ajdodlar merosini qadrlash yuqoridagi komil insonga xos sifatlarni tarbiyalashda maqsadni aniqligi va uni to’g`ri yo’naltirish madaniyati;arbiyachi-o’qituvchi va tarbiyalanuvchini hamkorlik faoliyati o’zini anglash, mustaqil fikrlovchi e`tiqodligi va ixtiyorlik.
Maktabgacha ta`lim muassasa tarbiyachilarini tarbiyachilik faoliyati va uni amalga oshirish metodikasini «Uchinchi ming yillikning bolasi» qo’llanmasidan foydalanishni tavsiya etamiz.Tarbiyaviy ishlarning mazmunida bir butun yondashishdan bosh maqsad, “Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoiyllari dasturi”dagi g`oyalarni bolalarning ongida o’ziga xos va mos ravishda singdiradi.
Xalqimizning boy ma`naviy, an`ana, udum, urf-odatlar va ajdodlarimiz merosidan foydalanish.O’zbekiston Respublikasi Konstituttsiyasi, adolat, haqiqat va erkinlikni, ishonch-e`tiqodni tarbiyalash.YUrt tinchligi, Vatan ravnaqi, xalq farovonligi mohiyatini izohlash.Mehrli-muruvvatli va bag`ri kenglik.Ayniqsa bog`cha va kichik maktab yoshidagi o’quvchilarning ta`limiy- tarbiyaviy faoliyatlari o’ziga xos xususiyatga ega: o’quvchilarda hayotiy tajribalarning kamligi, o’quv-tarbiya jarayonida hodisalarga qiziqish, «yaxshi», «yomon» harakatlarga chuqur munosabat bildira olmasligi kabilar.Boshlang`ich sinf o’quvchilarining dars va darsdan tashqari tarbiyaviy faoliyatini rejalashtirish o’ziga xos qoidalarga egadir.Har bir sinf jamoasining tarbiyalangan darajasini o’rganish.O’quvchilarning oilavny hayoti, ota-onaning farzand tarbiyalashdagi burchi va vazifasini qanday his etishi.Kundalik o’zgarishlarga o’quvchilarshshg munosabati.O’quvchilarning sharqona milliy urf-odat, an`analar haqidagi bilim darajasi.Qomusiy ma`rifatparvar, mutafakkirlar hamda hozirgi zamon shoir, yozuvchilarning ijodiyotidan namuna bilishlari. Mazkur qoidalar bog`chada sodda holda qo’llaniladi.Yuqoridagilarni aniqlashda suhbat, anketa usullaridan foydalanish o’rinlidir. SHundagina har bir o’qituvchi-tarbiyachilarning betakror, bir-biriga o’xshamagan tarbiyaviy tadbir rejalari bunyodga keladi. Bunday rejalar tarbiyaviy ta`sirga ega bo’lib maqsadga erishtira oladi.
Tarbiyaviy ishlarni rejalashtirishning asosiy omillari:
Vatanga muhabbat va insonparvarlik.Milliy istiqlol mafkurasini shakllantirish.

1. 
   Ma`naviy tarbiya (axloq va odob).
   
2. 
   Iqtisodiy tarbiya.
   
3. 
   Ekologik tarbiya.
   
4. 
   Go’zallik tarbiyasi.
   
5. 
   Jismoniy barkamollik (sog`lom avlod uchun).
   
6. 
   Ota-onalar bilan ishlash.
   

YUqoridagi omillarni rejalashtirishda tanlanadigan mavzular quyidagi talablarga javob berishi kerak.Tarbiyaviy tadbirlar rejasi va undagi mavzular davr talabiga javob berishi.Tanlangan mavzular milshy va umuminsoniy qadriyatlar qamrovida bo’lishi.Tarbiyaviy tadbirlar uzviylik qoidasiga amal qilgan bo’lishi.Mavzular o’quvchilarning yoshi va bilim saviyasiga mos bo’lishi.
Tarbiyaviy tadbirlarni rejalashtirishda «Milliy istiqlol g`oyasi: asosiy tushuncha va tamoiyllari» dasturi. O’zbekiston Respublikasi «Kamolot ijtimoiy harakati» dasturi mos qilib olindi. Quyidagi keltirilgan reja tahminiy bo’lib, o’z shart-sharoitingizga qarab ijodiy o’zgarishlar kiritish mumkin.Tarbiyaviy tadbirlar rejalaridan namunalarDastlabki rejaga O’zbekiston Respublikasi Xalq Ta`limi Vazirligi «Madaniy merosga - ixlos» yuzasidan tuzilgan Nizom asos qilib olindi, u quyidagi mazmunga ega.Vatan g`ururi – kamolot mulkining asosi (I-II sinflar uchun).
tug`ilgan uy, ko’cha, shahar va o’lkalarining tarixi.bir bolaga etti qo’shni ota-ona ekanligi.atrof tabiatidagi o’simliklarning nomi va uni muhofaza qilish.o’lka tarixiga oid (tarixiy, obidalar, kimlar yashagan, iqtisodiy boyligi, san`ati va kelajak rejalar) ma`lumotlar.kindik qoni to’kilgan joyning tuprog`i aziz hissini singdirish.Turmush madaniyatisharqona oila.ota-ona mehri, ularning borligidan fahrlanish.
oilada sharqona urf-odatlar, an`analar qonun va qoilalarga amal qilish.qariyalar tarixini o’rganish, ularning yaxshi fazilatlari bilan chuqurlashish va g`amxo’rlik qilish.urmush va bozor iqtisodiga sharqona munosabat uyg`otish.jismoniy barkamollik va sport.O’zbek tilining sofligi – xalq iftixorihar bir millatni ona tili va unga mehrli milliy g`ururini gul tojisi ekanligi (xalqning maqol, rivoyat, hikoyatlaridan foydalanish).o’zbek tilnning tarixi, rivoji.o’zbek tilining istiqboli.
«Til bilgani elni biladi» (dunyo tillarining mohiyati haqida).millatlararo totuvlik.
O’zbek milliy urf odat, rasm-rusumlar va marosimlaroilaviy urf-odatlar.
rasm-rusmlar va ularning tarixi.marosimlar ularning turlari, tarixi va mazmuii.
III-IV-sinf o’quvchilari uchun Vatan g`ururi kamolot mulkiniig asosi:O’zbekiston hududi va uning tarixi haqida ma`lumot.O’zbekiston o’tmishdagi podshox va xonlar, ulardagi sifatlar.O’zbekiston tabiati, hayvonoti va o’simlik olami.o’tmish va mustaqil O’zbekiston.butun dunyo o’zbeklari nima bilan faxrlanishlari.
O’zbekiston madhiyasida milliy g`urur.Turmush madaniyati:
oilaning iqtisodi ildizi, uni boshqarishda oila a`zolarining hamjihatligi. Byudjet taqsimoti.oilaviy an`analar va unga nisbatan sadoqat hissi.oilaviy marosimlar. Oilaning har bir a`zosining o’rni va burchi.
oila istiqboliga hiyonat qilmaslik.oila a`zolarining burchi zamonaviy oilaning shakli,
SHarqona oila jihozi. Sog`lom tan. Sport xonadon ko’rki.O’zbek tili sofligi xalq iftixori:tilning tarixini o’rganish. Dastlabki turkiy tilda yozilgan asarlarni o’rganish (Mahmud Qoshg`ariy, Alisher Navoiy).tilshunos olimlar bilan uchrashuv.sof o’zbek tili sirlari, til o’rganish haqida donolar hikmatlari.SHarqona o’qishning ohangdorligi haqida ma`lumot berish.SHarqshunoslik va til-adabiyotlar ilm maskanlariga tashrif buyurish.Milliy urf-odatlari, rasm-rusmlar va marosimlar milliy urf-odatlari kelib chiqish tarixi, unga amal qilishning ijobiy tomonlari xalq folklor va yodgorliklarida rasm-rusum, irim-sirimlarni asoslab berilishi turli millat xalqlarining urf-odatlari va ularga munosabat ajdodlarimizning kiyinishi, yurish-turishiga o’zbekona munosabat bildirish. Hozirgi zamon talablari-chi? To’g`rimi? San`at va madaniyati me`morchiligi san`atning sharqona ko’rinishlari. Ajdodlarimiz san`ati tarixi san`at ustalari (o’tmish va hozir)san`at maskanlari va uning turlari. san`atga munosabat milliy san`atning kelajagi.me`morchilik tarixi. Madaniy me`morchilik koshonalariga sayohat va uni o’rganish.yo) qo’li gul ustoz va shogirdlar hayoti va kelajagi,me`morchilik ko’rinishlari (tanlab o’rganish).Bobolardan bolalarga nasihat va pandlar:o’zbek xalqining qadimiy yodgorliklari.A.YAssaviy, Bahovuddin Naqshbandiy, G`azzoliy, Haziniylar ijodiyotida odob-axloq masalalari.o’zbek shoiralarining pandlari. Zebiniso, Zavqiy, Nodira, Anbar Otin...amonaviy shoir va shoiralar. Uchrashuv va kechalar tashkil qilish. Ularning ijodiyotiga tashabbus qilishga undash.O’zbekona insoniy, yuksak axloqiy sifatlar allomalarning o’g`il va qizlarga aytgan nasihatlari.
izlik iffati, hayosi, g`ururi oila va jamoat mehnatiga to’g`ri munosabatda bo’lish. inson go’zalligini anglatuvchi belgilar.Sinfdan va maktabdan tashqari tarbiyaviy ishlar o‘quv-chilarning qiziqishi, istaklari, xohish va ehtiyojlariga suyangan holda, ularning darsdan bo‘sh vaqtlarida o‘quv-tarbiya jarayonini to‘ldiradi. U o‘quvchilarning ijodiy qobiliyatlarini, tashabbus-korligini oshirishga imkoniyat yaratadi. Sinfdan tashqari ishlarning o‘ziga xosligi shundaki, to‘garak, klub dasturlarining rang-barangligi, ular mazmunidagi yangiliklar o‘smir yigit-qizlarning shaxs sifatida shakllanishlari uchun yangi imkoniyatlar yaratadi.Tarbiya, jamiyatdagi hodisa sifatida, o‘sib kelayotgan avlodning jamiyat hayotida, turmushi, ijtimoiy ishlab chiqarish faoliyati, ijodi va ma’naviyligida ishtirok etishi murakkab qarama-qarshi ijtimoiy-tarixiy jarayon hisoblanadi. Ularning odam bo‘lishlari, rivojlanishlari va individualliklari,
jamiyatning ishlab chiqarish kuchlari muhim elementlari, shaxsiy baxtlarini yaratuvchilari bo‘lib ishtirok etadi. U ijtimoiy taraqqiyot va avlodlar ketma-ketligini ta’minlaydi.Maktabda va sinfdan tashqari ishlar jarayonida o‘quvchi-larning bir-biriga hurmati, axloqiy sifatlari jamoa orasida shakllanib boradi. Bunda o‘quvchilarning bir-biriga bo‘lgan muomala madaniyati ham shakllanadi. O‘quvchi o‘qituvchiga taqlid asosida yoki do‘stlari orasida o‘rgangan tarbiyasi muomilasiga ta’sir qilishi mumkin. O‘qituvchi o‘quvchilar orasida muomala madaniyatini shakllantirish uchun avvalambor o‘quvchining o‘ziga bo‘lgan muomalasini, e’tiborini o‘rganishi kerak. Sinfdan va maktabdan tashqari tashkil qilingan ishlar o‘quvchilar hayotidagi tarbiyaviy faoliyatni to‘ldiradi. Ularning dunyoqarashi to‘g‘ri shakllanishiga va axloqiy kamol topishiga ko‘maklashadi. Nazariy bilimlarni amaliyot ishlab chiqarishi bilan bog‘lanishaga zamin yaratadi.Sinf rahbari tomonidan o’tkaziladigan sinfdan tashqari tarbiyaviy tadbirlarga sinf tarbiyaviy soatlari ham kiritiladi, (yil davomida 30-34 soat dars jadvaliga kiritiladi), u soddalashtirilgan, barcha sinflar uchun qulay quyidagi andozaga tushirilishi mumkin. Avvalgi adabiyotlarda berilgan rejalashtirish chizmasiga "Bajarilish turi" qo’shimcha sifatida kiritildi. Maqsad, rejalashtirilgan mavzu masalan, "Ota-onam - suyangan tog`im" yuzasidan suhbat, kecha, konferentsiya uchrashuv, ekskursiya va hokazolar o’tkazish mumkin. Albatta, bu tadbirlarning barchasini bir o’quv yilida o’tkazib, sinf rahbarining tarbiyaviy ish rejasida bu mavzu har yili takrorlanib, bajarilish turi o’zgartirib boriladi. Sinf rahbari mehnatining unumli bo’lishida bu usul ancha samara beradi. Umumiy ta'limning mazmuni bola rivojlantiradigan ko'plab mavzular, faoliyat sohalari, munosabatlarning kombinatsiyasidan shakllanadi. Tizimli bilimlar va g'oyalar, qobiliyat va ko'nikmalar, an'analar va qadriyat yo'nalishlari majmuini insonning madaniy kompetentsiyasi tizimi deb atash mumkin. Umumiy madaniy kompetentsiya insonni umuminsoniy va milliy madaniyat qadriyatlari, axloqiy me'yorlar va tamoyillar, ular tomonidan shartlangan munosabat, xatti-harakatlar, madaniyatga o'xshash va tabiatga o'xshash xatti-harakatlar va faoliyatning egasi, og'zaki va yozma ma'lumotlarga ega bo'lgan shaxsni tavsiflaydi. nutq, boshqa odamlar bilan aloqa qilish usullari. Qarorlar qabul qilishga va tashqi bosimga qarshi turishga qodir shaxsiyatni shakllantirish uchun zarur bo'lgan ma'lum bir darajadagi avtonomiyani o'z zimmasiga oladi.Axborot va kognitiv;Qiymatga yo'naltirilgan;Normativ-xulq-atvor. (1-ilova).
Shu tarzda qurilgan "kompetensiya" tushunchasida ta'lim va tarbiya jarayonida shakllanishi kerak bo'lgan shaxsiy va potentsial bilim va amaliy fazilatlar o'zlashtiriladi. Qobiliyat muayyan ta'lim mazmuni, bilim yoki boshqa qobiliyatlarga qat'iy bog'liq emas.
Talabaning malakasini aniqlash uchun uchta darajadagi tanlangan jihatlarga muvofiq ko'rsatkichlar ro'yxati taklif etiladi:
Ibtidoiy xulq-atvor;
Hissiy-xulq-atvorli;
Motivatsion-xulq-atvorli. (1-ilova).
Umumiy madaniy kompetensiya tarkibi ijtimoiylashuv jarayonida bolaning tashqi dunyo bilan o'zaro ta'sirining asosiy yo'nalishlarini aks ettiradi.
Ekologik kompetentsiya sohasi - bu insoniyat tsivilizatsiyasi va tabiatning turli darajalardagi o'zaro aloqasi. Quyidagi vakolatlar doirasi kichik maktab o'quvchisiga xosdir: yilning turli vaqtlarida o'rmonda, suv havzalarida, mahalliy tabiiy zonalarda o'zini tutish qoidalarini biladi; jonli va jonsiz tabiatni ajratib turadi; shaxsiy gigiena qoidalarini biladi; olovni qanday tayyorlashni, qo'ziqorin va mevalarni yig'ishni biladi; tabiat hodisalarini kuzatadi, ularni tasvirlaydi; obodonlashtirish sinfida, maktabda, hovlida qatnashadi; piyoda sayr qilish, dendritslarga tashrif buyurish va yaqin atrofdagi tabiatga g'amxo'rlik qilish; yong'in va boshqa tabiiy ofatlar paytida o'zini tutish qoidalarini biladi.
Ijtimoiy vakolat doirasi - bu jamiyatdagi munosabatlardir. Bu yoshroq o'quvchiga xos: Vatan tushunchasining mazmunini biladi; uning huquqlari va majburiyatlarini biladi; haydovchi, sotuvchi, shifokor, o'qituvchi, pochtachi, tikuvchi, quruvchi, mashinist kasblari bilan tanish; mulk to'g'risida dastlabki tushunchaga ega; xaridlarni o'zi amalga oshiradi; pul ishlashning qonuniy usullarini biladi; maktabga, do'konga xavfsiz yo'lni biladi; batafsil manzilni, asosiy ijtimoiy ob'ektlarni biladi; insonning shaxsiy maydoni haqida tasavvurga ega; o'yin ketma-ketligi va qoidalariga rioya qilishni biladi; belgilangan qoidalar va qoidalarga muvofiq boshqa odamlar bilan o'zaro aloqada bo'ladi; sodir bo'layotgan voqealar uchun qisman javobgarlikni o'z zimmasiga olishni biladi; kattalarning majburiy ko'magi va ularning roziligisiz biron bir narsani qila olishini tushunadi; sinfda va maktabda hayotni tashkil qilish jarayonida topshiriq va topshiriqlarni individual tanlashni amalga oshiradi.Kognitiv kompetentsiya sohasi - intellektual, axborot madaniyati va o'zini o'zi tashkil etish madaniyatini birlashtiradi. Quyidagi vakolat doirasi kichik o'quvchi uchun xosdir: do'sti bilan birgalikda ishlashni o'rganadi; to'g'ri o'qishni o'rganadi (urg'u, pauza, gap oxiridagi intonatsiyani kuzatish, ma'no jihatidan muhim bo'lgan so'zlarni ajratib ko'rsatish va hk); yozma ishlarning asosiy turlarini (diktant, matnni taqdim etish, taqrizlar va hk) o'zlashtiradi; kun davomida o'quv mashg'ulotlarini rejalashtiradi; o'z harakatlarini va o'rtoqlarining harakatlarini boshqarishni o'rganadi; darslik bilan to'g'ri ishlashni o'rganadi; turli xil matnlarni o'qishni, o'qituvchining tushuntirishlarini tinglaydi; matndagi asosiy faktlar va fikrlarni yoritib beradi, oddiy reja tuzadi, matn mazmunini qayta hikoya qiladi; adabiyot bilan to'g'ri ishlashni o'rganadi; o'z-o'ziga xizmat qilish qobiliyatlari shakllandi; fikrlarni to'g'ri ifoda etishni, guruhda ishlashni o'rganadi.Gumanitar vakolat sohasi insonning g'oyalar, ma'nolar va madaniy matnlarga yo'naltirilganligidir. Quyidagi vakolatlar doirasi kichik o'quvchiga xosdir: ertaklar, hikoyalar, she'rlarning obrazli tilini tushunadi; badiiy adabiyotga qiziqish bildiradi; rus yozuvchilari, shoirlarining asarlarini biladi; asarning asosiy g'oyasini ta'kidlaydi; qimmatli hukmlarni ifodalaydi, qahramonlarning harakatlarini taqqoslaydi va baholaydi; taniqli shoirlarning she'rlarini o'qiydi; chet tilini o'zlashtira boshlaydi; atrofdagi hayot ob'ektlari va hodisalariga nisbatan qiymat munosabatini ko'rsatadi.Estetik kompetensiya doirasi - bu insonning san'at olamida, tasviriy san'at dunyosida yo'nalishi; estetik didni tarbiyalash. Bu yoshroq o'quvchiga xos: tasviriy san'at turlarini ajratib turadi; turli xil chizish texnikasi bilan qalam va cho'tkada ravon; haykallarni haykaltaroshlik qiladi; xalq cholg‘u asboblarini yaxshi biladi, rus xalq qo‘shiqlari, maqollari, matallarini biladi va ijro etadi; musiqa tinglash mahorati shakllangan; rus bastakorlarining taniqli musiqiy asarlarini o'rganadi; taniqli rassomlarning rasmlari haqida tasavvurga ega; havaskorlarning chiqishlarida qatnashadi; tasvirlaydi.Kommunikativ vakolat doirasi - bu odamlar o'rtasidagi kundalik munosabatlar, oiladagi munosabatlar, jinslar, do'stlar, sheriklar, qo'shnilar o'rtasidagi munosabatlar; har qanday vaziyatda o'zini tutish. Quyidagi vakolatlar doirasi kichik o'quvchi uchun xosdir: boshqalarni qanday qilib oddiy qabul qilishni biladi; o'qituvchining e'tiborini talab qilmasdan katta bolalar jamoasida mustaqil ishlashni biladi; diqqatni o'ziga jalb qilish uchun yana so'ramaslikni, diqqatni qanday tinglashni biladi; o'qituvchining talablarini tez va aniq bajarish; o'zini qanday mustaqil ravishda sinab ko'rishni biladi va chalg'itmaydi; boshqalarning nuqtai nazarida turishni biladi, boshqalarning harakatlarini baholaydi va nazorat qiladi; boshqalarga nisbatan bag'rikenglik ko'rsatadi; belgilangan qoidalarga muvofiq o'qituvchi va boshqa talabalar bilan o'zaro munosabatlarni amalga oshiradi; ovqat xonasida, majlislar zalida o'zini tutish qoidalarini biladi; konsertda, jamoat joylarida; kitoblarga, kiyimlarga, mol-mulkka yaxshi g'amxo'rlik qiladi; oqsoqollarga, tengdoshlarga, begonalarga murojaat qilish shakllari to'g'risida bilimlarni kengaytiradi; turli xil odob-axloq vaziyatlari (tabriklar, istaklar, so'rovlar, qanday qilib hamdard bo'lishni, bahslashishni biladi) haqida umumiy ma'lumotlarni biladi; munosabatlarning o'rtoqlik normalarini ishlab chiqadi (g'amxo'rlik qiladi, o'zaro yordam, hamdardlik ko'rsatadi); o'zini tutishini ko'rsatadi; do'stona, xayrixoh bo'lish odatiga ega; qattiq so'zlarni qabul qilmaydi; yosh bolalar, tengdoshlari, katta

XULOSA
Tanani chiniqtirish, jismoniy tarbiya, sport bilan shug'ullanadi; kun, o'qish, dam olish rejimiga rioya qiladi; to'g'ri pozitsiya, yurish, holat uchun o'zini o'zi boshqarish qoidalariga rioya qiladi; kiyim va poyabzalda aniqlikni ko'rsatadi, ularga g'amxo'rlik qiladi; charchoq alomatlarini taniydi, kasallik paytida o'zini qanday tutish kerakligini biladi, dori-darmonlarni ehtiyotkorlik bilan boshqarish mahoratiga ega; boshqalarning his-tuyg'ularini etarlicha baholashga qodir, his-tuyg'ularini ifoda etadi va ularni boshqaradi.Iqtisodiy vakolat doirasi kundalik hayotiy vaziyatlar va muammolardir. Quyidagi vakolatlar doirasi kichik o'quvchiga xosdir: faol, intellektual o'yinlarni qanday o'ynashni biladi; dazmol, kir yuvish mashinasi, qirg'ich, go'sht maydalagich, elektr pechka, muzlatgichdan foydalanishni biladi va biladi; vilkalar pichoqni belgilangan maqsadda ishlatadi, dasturxon tuzish qoidalarini biladi; oddiy ovqatlar tayyorlashni biladi; o'qish, ishlash, bo'sh vaqt o'tkazish va dam olish uchun joylarni tayyorlash va tozalash qoidalarini biladi; yopiq o'simliklarni o'stiradi; qishloq xo'jaligi ishlarida qatnashadi; uy hayvonlariga g'amxo'rlik qiladi; o'z-o'zidan bajariladigan dasturlarni turli xil materiallardan tayyorlaydi; oddiy vositalar bilan ishlaydi.Maktab o'quvchilarining umumiy madaniy kompetentsiyasini o'rganayotganda bir nechta diagnostika usullari qo'llaniladi: kuzatish, sinovdan o'tkazish, so'roq qilish. Ularning har biridan foydalanish muayyan diagnostika usulini qo'llash tartibiga qo'yiladigan talablarga muvofiq sodir bo'ladi. Quyidagi vakolat doirasi kichik o'quvchi uchun xosdir.