1. Kirish. Kompyuterning apparat dasturiy ta’minoti va operatsion tizimlar. Key Point

5.7. Operatorlarning bajarilish darajalari
Key Point. Operatorning operatsiya bajarilishidagi darajasi uning qaysi bosqichda ishlatilishini belgilaydi.
Avvali mavzularda arifmetik ifodalardagi operatorlarning bajarilish darajalari haqida fikr yuritgan edik. Bu ma’ruzada operatorlarning bajarilish darajalarini aniqlashni batafsil ko`rib chiqamiz. Faraz qilaylik, bizga quyidagi ifoda berilgan:
3+ 4* 4> 5* (4+ 3) – 1 && (4– 3 > 5)
Uning qiymati nimaga teng? Bunda qaysi operatorlar qaysi bosqichda bajariladi?
Bunda qavslarga olingan operatorlar birinchi bajariladi. Bir narsaga ahamiyat berish kerakki, qavslar ham o`z navbatida ichki qavslarga ega bo`lishlari mumkin. Bunday vaziyatda eng ichki qavsdagi operator birinchi bo`lib bajariladi. Qavslar bo`lmaganda operatorlar bajarilishdagi darajalariga muvofiq o`z o`rnida ishlatiladi.
Biz hozirgacha o`rgangan operatorlardan iborat operatorlarning bajarilish darajalari 5.1-jadvalda keltirilgan. Unda operatorlarning bajarilish darajalari kamayish tartibi tasvirlangan. Mantiqiy operatorlarning bajarilish darajasi taqqoslash operatorlarinikidan, taqqoslash operatorlarining bajarilish darajalari esa arifmetik operatorlarnikidan pastroq bo`ladi. Bir guruhga tegishli operatorlarning darajalari tengdir!
5.1-jadval. Operatorlarning bajarilish darajalari

Agar ifoda bir xil darajali hisoblash operatorlardan iborat bo`lsa, ularning bajarilishi chap qo`l qoidasi ga ko`ra amalga oshiriladi. Masalan, bajariluvchi ifoda faqat + va – operatorlaridan iborat bo`lsa, ular o`zaro teng kuchli (assotsiativ) hisoblanadi va bu operatorlarning bajarilish ketma-ketligi chap qo`l qoidasiga amal qiladi:

Ta’minlash operatorlari esa o`ng qo`l qoidasiga bo`ysunadi:

Faraz qilaylik, a, b, va c o`zgaruvchilari berilgan va ularning dastlabki qiymatlari 1 ga teng. Qandaydir ifoda bajarilgandan so`ng a va b lar 6 qiymatga, c esa 5 qiymatga ega bo`ldi. Bunday vaziyatda ta’minlash operatori uchun chap qo`l qoidasi o`rinli bo`lmaydi.
Maslahat. Bajarilish ketma-ketligini oson o`qib olish uchun ifoda tarkibidagi bir xil darajali operatorlarni qavslar orasiga olib yozish mumkin. Ifodadagi ortiqcha qavslar operatsiyaning bajarilish tezligini pasaytirmaydi.