1. Kimyoviy reaksiya tezligi nima va unga ta’sir etuvchi omillar qaysilar?

Demak, kimyoviy muvozanatda harakat to’xtamaydi, chunki bu holat bir-biriga qarama-qarshi borayotgan ikki jarayon tezliklarining tenglashish holatidir: V₁ = V₂ bo’lsa

[Н₂ ] [J₂] = К₂ [НJ]² ёки К₁/К₂ = (IX. 1 )

Bu tenglamada [Н₂ ], [J₂] va [НJ] – reaktsiyada ishtirok etayotgan moddalarning muvozanat kontsentratsiyasi (ya‘ni Н₂ va J₂ ning reaktsiyaga kirishmay qolgan kontsentratsiyalari bo’lsa, НJ ning muvozanat qaror topganida hosil bo’lgan kontsentratsiyasidir). Quyidagi ifoda

qiymati muvozanat konstantasi nomi bilan yuritiladi.
Demak, Н₂+J₂  2НJ muvozanatining konstantasi:

К_М =

bilan ifodalanib, bu tenglama ayni sistema uchun masalalar ta‘siri qonunini aks ettiradi.

Agar sistemada аА+вВ  сС+дД tenglamasi bilan tasvirlanadigan muvozanat holati qaror topsa, uning konstantasi:

K_M = (IX. 2)

tenglama bilan ifodalanadi.
Bu ifoda massalar ta‘siri qonunining umumiy ko’rishishi bo’lib, quyidagicha ta‘riflanadi:
Kimyoviy muvozanat davomida reaktsiya mahsulotlari kontsentratsiya-lari ko’paytmasining dastlabki moddalar kontsentratsiyalari ko’paytma-siga nisbati o’zgarmas temperaturada doimiy kattalikdir.
К_м ning qiymati reaktsiyaga kirishuvchi moddalarning tabiati va temperaturasiga bog’liq, lekin aralashmadagi moddalarning kontsentratsiyasi, bosimi, begona qushimchalar ishtirok etish – etmasligiga bog’liq emas.
К_м ning qiymati qanchalik katta bo’lsa, reaktsiya shunchalik ko’p unum beradi. Shu sababli К_м ni bilish kimyo va kimyoviy texnologiya uchun nihoyatda katta ahamiyatga ega.


3. GETEROGEN SISTEMALARDA BO’LADIGAN KIMYOVIY REAKSIYALAR MUVOZANATI.

Gazlar aralashmasi yoki suyuq eritmalar gomogen sistema hisoblanadi. Ba‘zan reaktsiyada ishtirok etadigan moddalar turli agregat holatda, ya‘ni sistema geterogen bo’lishi mumkin. Bir – biridan sirt chegaralari bilan ajralgan moddalar sistemasi geterogen sistema deb ataladi. Geterogen sistemalarda bo’ladigan reaktsiyalarning muvozanat konstantalari quyidagicha talqin qilinadi. Geterogen sistemalardagi kimyoviy muvozanat uchun massalar ta‘siri qonunini tatbiq etishda qushimcha kiritishga to’g’ri keladi: suyuq va qattiq fazalardagi moddalarning gaz fazadagi partsial bosimlari o’zgarmas qiymatga ega bo’ladi va qiymatlar muvozanat konstantasi ifodasiga kiriitilmaydi. Geterogen sistemada faqat gazsimon qismning partsial bosimigina (yoki eritma kontsentratsiyasigina) muvozanat konstanta ifodasiga yoziladi.

Masalan, ohaktosh СаСО₃ berk idishda qizdirilsa:
СаСО₃ → СаО + СО₂
reaktsiya sodir bo’lib, muvozanat qaror topadi. Agar bu reaktsiya gaz fazada gomogen reaktsiya sifatida sodir bo’lsa edi, uning muvozanat konstantasi quyidagi tenglama bilan ifodalanar edi:
К_М = ёки К_М = (IX. 3)
Lekin geterogen sistemada СаО ва СаСО₃ bug’larining bosimi (Рсасо₃) ayni haroratda o’zgarmas kattaliklar bo’lgani uchun, ularning nisbatini o’zgarmas qiymat bilan almashtirish mumkin:



u vaktda
К_м=К ·