1. Киберхавфсизликни фундаментал терминлари

фойдаланишни бошқариш рўйхати (Access control list,
ACL) ва имтиёзлар рўйхати (Capability list, C-list)
ҳисобланиб, ҳар иккаласи ҳам Лампсоннинг
фойдаланишни бошқариш матрицасидан олинган
• Матрицанинг сатрлари субъектларни ва устунлари
объектларни ифодалайди
• Бундан кўриниб турибдики, бирор субъект 𝑆𝑆 га ва объект
𝑂𝑂 учун берилган имтиёзлар уларнинг матрицадаги
индекслари кесишган нуқтада сақланади
Киберхавфсизлик асослари (CSF1316)
• Имтиёзлар UNIX операцион тизимидаги имтиёзлар
шаклида, яъни, 𝑥𝑥, 𝑟𝑟 ва 𝑤𝑤 лар мос равишда бажариш, ўқиш
ва ёзиш амалини англатади
• Жадвалда бухгалтерияга оид дастур ҳам субъект ҳам
объект сифатида олинган
• Бу фойдали танлов бўлиб, бухгалтерияга оид
маълумотларни фақат бухгалтерияга оид дастур
томонидан бошқариш имконини беради
• Яъни, турли бухгалтерия текширувлари ва баланс
ҳақидаги маълумотлар фақат бухгалтерияга оид дастурий
таъминот томонидан бошқаришилиши шарт ва юқоридаги
матрицада келтирилган шакл буни таъминлайди
• Лекин бу ҳамма вақт ҳам бўлиши мумкин бўлган
ҳужумларни олдини олмайди
– Масалан, Сем бухгалтерига оид дастурни нотўғри версия билан
алмаштириш ёки сохта версия билан алмаштириши мумкин
ACL
• Матрицани устунлар бўйича бўлинади ва ҳар бир устун мос
объект билан сақланади
• Агар объектдан фойдаланишга мурожаат бўлганда
фойдаланишни бошқариш матрицасининг ушбу устуни олинади
ва амални бажаришга рухсат берилгани текширилади
• Ушбу устунларни ACL каби билиш мумкин
• Масалан, матрицадаги суғурта маълумотига тегишли бўлган
ACL қуйидагича:
(Боб, -), (Алиса, 𝑟𝑟𝑤𝑤), (Сем, 𝑟𝑟𝑤𝑤), (бухгалтерияга оид дастур, 𝑟𝑟𝑤𝑤)
С-list
• Фойдаланишни бошқариш матрицаси сатрлар бўйича
сақлинажа ва ҳар бир сатр мос субъект билан сақланади
• Агар субъект томонидан бирор амални бажаришга ҳаракат
қилинса, амални бажаришга рухсат борлигини билиш
учун фойдаланишни бошқариш матрицасининг мазкур
сатрига қаралади
• Мазкур ёндашув имтиёзлар рўйхати каби ёки C-list деб
аталади
• Масалан, матрицадаги Алисанинг имтиёзлар рўйхати ёки
C-list қуйидагига тенг:
(𝑂𝑂𝑂𝑂, 𝑟𝑟𝑥𝑥), (, бухгалтерияга оид дастур, 𝑟𝑟𝑥𝑥), (бухгалтерияга оид маълумот, 𝑟𝑟),
(суғурта маълумоти, 𝑟𝑟𝑤𝑤), (тўлов қайдномаси маълумоти, 𝑟𝑟𝑤𝑤)
38 Белл-Лападула моделини тушунтиринг