|
1
1-Kazus
G’. Ismli fuqaro ichki Ichki ishlar xodimlariga murojaat qilib, bir hafta oldin
opasi F.ning o’z uyida o’g’il farzand dunyoga keltirganini, so’ngra chaqaloqni
sellofan xaltaga o’rab, hojatxona uchun qazilgan o’raga tashlab yuborganini
ma’lum qilgan. Ichki ishlar idoralariga berilgan xabardan so’ng chaqaloqning
jasadi olib chiqilgan.
F.ning harakatlariga huquqiy baho bering. Mazkur jinoyat tarkibini
batafsil muhokama qilgan holda muammoli masalaning to’g’ri yechimini
yoriting.
2
Ushbu muammoli vaziyatni tahlil qilish uchun avvalo muammoli vaziyatni
to’liqligicha tushunib olmog’imiz lozim. Bu holatda bir fuqaro o’zining farzandini
tug’ilgandan so’ng o’ldirish maqsadida sellofan xaltaga o’rab hojatxonaga tashlab
yuborganligi tasvirlab berilgan bo’lib, bu yerda jinoyat kodeksining tegishli
moddasiga binoan jinoyat amalga oshirgan. Fuqaro F. ning harakatlarini huquqiy
tomondan baholash uchun O’zbekiston Respublikasi jinoyat kodeksiga nazar
tashlaymiz, ushbu kodeksning 99-moddasida onaning o’z chaqalog’ini o’ldirishi
jinoyati keltirib o’tilgan bo’lib, unda ona o’z chaqalog’ini tug’ish vaqtida yoki
tug’ilishi bilan o’ldrishi holati aytib o’tilgan. Bizning muammoli vaziyatimizda
fuqaro F. ham chaqalog’ini tug’ilganidan so’ng o’ldirganligi holati tasvirlab
berilgan.
Bu jinoyatni to’liqroq tavsiflab berish uchun keltirib o’tilgan moddaning
sharxini ko’rib chiqishimiz lozim, sharxga asosan onaning o’z chaqalog’ini
o’ldirishi jinoyati o’zining tarkibiy qismlariga ega bo’lib ularga ketma-ketlikda
to’xtalib o’tamiz. Birinchidan ushbu jinoyatning obyektiga to’xtaladigan bo’lsak
inson hayotiga qarshi qaratilgan jinoyatlar bo’lib, normal hayot kechirishga oid
ijtimoiy munosabatlarning buzilishi obyekt sifatida qaraladi. Nima uchun inson
hayotiga qarshi jinoyatlar deb atashimizning sababi ayrim adaiyotlarda aytilishicha
ona qornidagi embrionning rivojlanishi bir necha oylik bo’lganidan so’ng, ya’ni
chaqaloqdagi hayotiy belgilar paydo bo’lgandan keyin ushbu jinoyat belgisi paydo
bo’ladi deb fikr bildirganlar, bu fikrga esa qo’shilmaslik holatining yuzaga kelishi
aniq, chunki ushbu jinoyatning tavsifida ona chaqalog’ini tug’ayotgan vaqtida yoki
tug’ilishi bilanoq deb aytib o’tilgan edi. Agar onaning qornidagi embrionda hayot
belgilari paydo bo’lib, yuqorida aytganimizdek bir necha oy o’tgan bo’lsa hamda
ona uni o’ldirshga harakat qilsa unda bu qilmish jinoyat kodeksining 99-moddasiga
binoan kvalifikatsiya qilinmaydi, balki homilani tushurishga oid yoki sog’liqqa
qarshi jinoyatlar doirasida kvalifikatsiya qilinishi lozim. Jinoyatning obyektini
tushuntirib beradigan olimlarning tushunchasi yuqorida aytib o’tganimizdek
3
chaqaloq tanasining bir qismi chiqishi insonning hayotiga qarshi jinoyatlar
doirasida ko’rib chiqilishiga asos bo’ladi.
Keyingi o’rindagi holat, ya’ni jinoyatning obyektiv tomoni ushbu
jinoyatning harakat orqali amalga oshirilishidir. Jinoyatning obyektiy tomoni
deganda uning harakat yoki harakatsizlik orqali amalga oshirilishi nazarda tutiladi.
Muammoli holatimizning obyektiv tomonini harakat orqali deb aytishimizga sabab
ona o’z chaqalog’ini sellofan xaltaga o’raganligi hamda hojatxonaga tashlab
yuborganligidir, ko’rinib turibdiki bu holatning barchasi harakat orqali amalga
oshiriladi, harakatsizlik orqali amalga oshirishning iloji yo’q.
Kazusimizning subyektiga to’xtalib o’tadigan bo’lsak, jinoyat kodeksiga
ko’ra voyaga yetgan, aqli raso, jismoniy shaxslar ushbu jinoyatning subyekti
sifatida qaralishi mumkin, voyaga yetgan deganda aynan 18 yoshga to’lgan shaxs
bo’lishi lozim emas, ayrim hollarda qiz bolalar uchun turmush qurish yoshi 17
yosh deb belgilanishi mumkin, bunda aynan shu hududdagi odatlar hamda
hokimlar qarorlariga asoslangan holda belgilanishi mumkin. Fuqaro F. ham voyaga
yetgan hamda aqli raso shaxs bo’lganligi uchun jinoyatning subyekti sifatida
qarashimiz mumkin. Ana endi jinoyatning keyingi tarkibiy belgisi bu jiinoyatning
subyektiv tomonidir, jinoyat kodeksiga binoan subyektiv tomon deganda
jnoyatning qasddan yoki ehtiyotsizlik oqibatida sodir etilishi nazarda tutiladi.
Muammoli vaziyatimizning subyektiv tomonini qasd orqali sodir etilgan deb
aytishimiz aniq, chunki ehtiyotsizlik orqasida ona o’z chaqalog’ini sellofan haltaga
solib qo’yishi hamda hojatxonaga tashlab yuborishi mumkin emas hamda ushbu
normaning nomlanishida ham onaning o’z chaqalo’ini qasddan o’ldirishi deb aytib
o’tilgan, shu sababdan ham bu qilmish qasddan sodir etilgan, balki ona farzandli
bo’lishni hohlamay qolgan bo’lishi, turmush o’rtog’i bilan janjallashib qolganligi,
turmush o’rtog’idan o’ch olishi yoki shu kabi turli sabablar bo’lishi mumkin,
qasddan jinoyat sodir etishning sababini o’rganish tergov harakatlari orqali amalga
oshirilganligi tufayli muammoli vaziyatimizda sabablarga to’xtalib o’tilmagan.
4
Ushbu jinoyatning tarkibiga to’liqligicha to’xtalib o’tgan holda muammoli
vaziyatga to’g’ri yechim topishga harakat qilamiz. Ijtimoiy qilmish jinoyat
kodeksining qaysidir normasiga binoan kvalifikatsiya qilinishi uchun aynan shu
jinoyatning tarkibi bo’lishi lozimligi belgilab qo’yilgan. Misol uchun jinoyatning
subyekti mavjud bo’lsaku (kazusimizda fuqaro F.) lekin uning obyekti yoki
obyektiv tomoni mavjud bo’lmasa (kazusimizda ona o’z chaqalog’ini o’ldirishga
harakat qilmasa) ushbu holat jinoyat deb hisoblanmaydi. Demak muammoli
vaziyatimizdagi jinoyatning 4 ta tarkibi ham mavjudligi bois jinoyat kodeksining
qaysidir normasi bilan kvalifikatsiya qilishimiz lozim. Yuqorida aytib
o’tganimizdek ushbu holatga jinoyat kodeksining 99-moddasidan boshqa norma
to’g’ri kelmasligi aniq, chunki aynan shu moddaning dispozitsiya qismi muammoli
vaziyatimizning holati bilan bir xil.
Ushbu jinoyatning huquqiy asosi sifatida O’zbekiston Respublikasi
Konstitutsiyasini ham keltirib o’tishimiz mumkin. Konstitutsiyaning 24-moddasiga
ko’ra yashash har bir insonning uzviy huquqi hisoblanadi, inson hayotiga suiqasd
qilish eng og’ir jinoyat hisoblanishi aytib o’tilgan.
Yuqorida keltirib o’tgan ma’lumotlarimiz, tushuntirishlarimiz hamda
konstitutsiyaga asoslangan holda xulosa berib vaziyatning yechimini aytib
o’tadigan bo’lsak fuqaro F. ga nisbatan O’zbekiston Respublikasi jinoyat
kodeksining 99-moddasi sanksiyasiga binoan 3 yil ozodlikdan mahrum qilish
jazosini sud tomonidan berilishi to’g’ri bo’ladi deb o’ylaymiz, chunki ona o’z
chaqalog’ini vaxshiylarcha sellofan xaltaga o’raganligi hamda hojatxonaga tashlab
yuborganligi insonning shaxsiyatiga to’g’ri kelmaydi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
