1§. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari

Eslatma: Diskovodlarning indikatorlari yonib turgan paytda kompyuterni o’chirish mumkin emas. CHunki bunday hollar takrorlani bersa disk ham, diskovod ham ishdan chiqishi mumkin.
Raqamli tablo. Ko’pincha 666, 999 yoki H1 kabi ma’lumotlar aks etgan tablo bo’lib, bu tabloga faqat bezak sifatida qarash mumkin. Kompyuterning ishlashiga hech qanday ta’sir ko’rsatmaydi.
Tizimli blokning orqa tomonida shu blokni va monitorni elektr manbaiga ulashga xizmat qiluvchi maxsus uyachalar (raz’yomlar), kompyuterni tashqi qurilmalar bilan ulanishiga xizmat qiluvchi maxsus uyachalar (portlar) joylashgan bo’lib, ular tug’risida keyingi bo’limda so’z yuritiladi.
4.2. Tizimli plata va uning elementlari
Tizimli plata (Motherboad) - kompyuterlarning fiberglas (shishatolali) materialdan ishlangan to’rtburchak shaklidagi kartadan iborat eng katta platasi bo’lib, o’lchamlari kompyuterlarning turiga qarab 12x13,8 dyum; 8,57x13,04 dyum, 9x13 dyum va 8,2x10,4 dyum bo’ladi. Ikkinchi nomi "ona" plata (materinskaya plata). Bu plataga ko’p sonli mikrosxemalar, raz’yomlar, slotlar va boshqa elektron qurilmalar o’rnatilgan. Undagi maxsus slotlar va raz’mlarga mikroprotsessor, audio va videokartalar, xotiralash qurilmalari va kompyuterning samaradorligini oshiruvchi boshqa vositalar joylashtiriladi. Bu qurilmalar tizimli shinalar orqali bir-biri bilan birlashtirilgani uchun bunday tizimli platalarga - shinali platalar ham deyiladi.
Hozirgi paytda zamonaviy tizimli platalar IBM, Compaq, Intel, ASUStek, Mylex Corp, FIC, Giga Byte, Micronic Computers kabi kompaniyalar tomonidan ishlab chiqilmoqda. Bularga TC430HX, TE430VX, CU430HX, NV430VX, ASUS TX97-X, FIC PAK-2110, SY-ST, SV, AL440LX, MX440LX, DK440LX, SY-GKA kabi platalar misol bo’la oladi.
Tizimli plataga o’rnatilgan yoki ulangan eng asosiy qurilmalar chipset, BIOS, SMOS, taymer, batareyka, raz’yomlar, slotlardir.
Chipset (Chipset) - tizimli platada joylashgan va mikroprotsessordan keyingi eng katta elektron qurilmadir. Mikroprotsessor bilan bitta tizimni tashkil qiluvchi ikkita, ya’ni "janubiy ko’prik" (yujniy most) va "shimoliy ko’prik"(severniy most) deb ataluvchi mikrosxemalar to’plami iboratdir. Asosiy vazifasi - shu mikroprotsessorning boshqa elektron qurilmalar bilan hamkorlikda kelishib ishlashini tashkil qilishdir. Kompyuterning funktsional imkoniyatlari (mikroprotsessorning ishlash tezligi, tezkor xotira sig’imi, kompyuterga ulanayotgan tashqi qurilmalarning turi va soni va h.k.) aynan shu chipsetning turiga va imkoniyatlariga bog’liqdir. SHuning uchun ham tizimli platani xarid qilayotganlar dastlab unga o’rnatilgan chipsetning turi va imkoniyatlari bilan qiziqishi tabiiydir.
Hozirgi paytda zamonaviy kompyuterlarning tizimli platasida ko’pincha i810 va TNT chipsetlari o’rnatilgandir.