1§. Jamiyatni axborotlashtirish va kompyuterlashtirish muammolari

14§. Boshqarish tizimlari, ularning turlari va modellari

• 
  Boshqarish tizimlari
  
• 
  Boshqarish to’g’risidagi umumiy tushunchalar
  
• 
  Boshqarishning turlari
  
• 
  Boshqarishning umumiy modeli
  
• 
  TJ ABT modeli
  
• 
  KABT modeli
  

Tayanch iboralar:
Boshqarish; Tizim; Abstrakt, moddiy, statik, dinamik, ijtimoiy, biologik, texnikoviy tizimlar; Oddiy va murakkab tizimlar; Ijtimoiy, biologik, texnikoviy, stixiyali, ongli, kibernetik boshqarish; Boshqarish modeli; TJ ABT; KABT.
14.1. Boshqarish tizimlari
Har qanday boshqarishni boshqarilayotgan tizimsiz tasavvur qilish qiyin. SHu sababli boshqarishning mohiyatini to’laroq anglash uchun, tizim tushunchasini qarab chiqamiz:
TIZIM - deb, o’zaro munosabat va aloqada bo’lgan hamda bir-biriga muvofiq ravishda yagona maqsad (reja) bo’yicha harakat qiluvchi abstrakt yoki moddiy ob’ektlar to’plamiga aytiladi.
Agar tizim ob’ektlari abstrakt elementlardan (sonlar, atamalar, tushunchalar, gipotezalar va h.k.) iborat bo’lsa, bunday tizimlar ABSTRAKT TIZIMLAR deb, agar ob’ektlar moddiy elementlardan (odamlar, jonli mavjudotlar, mashina va mexanizmlar va h.k.) iborat bo’lsa MODDIY TIZIMLAR deb ataladi.
Abstrakt tizimlar ob’ektlari o’rtasidagi bog’lanish va aloqa o’zgarmas qonuniyatlar asosida amalga oshirilgani uchun bunday tizimlar ikkinchi tamondan STATIK TIZIMLAR deyiladi (masalan, D.I.Mendeleevning davriy sistemasi). Moddiy tizimlar ob’ektlari o’rtasidagi bog’lanish va aloqa ancha murakkab ko’rinishga ega bo’lib, ular vaqt o’tgan sayin o’zgarib, takomillashib boradi. SHuning uchun ham bunday tizimlar DINAMIK TIZIMLAR ham deb ataladi. Ob’ektlarning turiga qarab, dinamik tizimlarning o’zi IJTIMOIY (odamlar), BIOLOGIK (tirik organizmlar), TEXNIKOVIY (mashina va mexanizmlar) tizimlarga bo’linadi.
Ob’ektlarning soni va ular o’rtasidagi aloqalarning murakkabligiga qarab dinamik tizimlar quyidagi turlarga bo’linadi:
ODDIY TIZIMLAR. Bunday tizimlarning ob’ektlari o’rtasidadagi aloqalar ancha sodda ko’rinishga ega bo’lib, ma’lum qonuniyatlar orqali amalga oshiriladi;
MURAKKAB TIZIMLAR. Bunday tizimlar quyidagicha xarakterlanadi:
- har xil turdagi va katta sondagi ob’ektlardan iborat;
- ob’ektlar o’rtasidagi bog’lanish va aloqa murakkab qonuniyatlar asosida amalga oshiriladi;
- tizimning faoliyatiga ko’plab tashqi omillar ham o’z ta’sirini o’tkazadi;
- boshqa tizimlar bilan ham ma’lum darajada bog’lanish va aloqaga ega.