1. ittirniń wazıypaları, principlerı hám basqıshları Ilimiy izertlew hám tájiriybe konstruktorlıq jumısları

Hújjetlerdi tómendegi tiykarǵı belgileri boyınsha klassifikaciyalaw múmkin:
a) normativ - stilistik támiyinlew ierarxiyasiniń dárejesi xalıq aralıq jámiyetshilik, mámleket, region, qala, awıl, firma bolıp tabıladı.
b) hújjettiń huqıqıy statusi - atqarıw etiliwi májburiyler (nızamlar, standartlar, húkimler, qararlar, qaǵıydalar, programmalar, jobalar, rásmiy buyrıqlar ) hám usınısviylar (qóllanbalar, stilistikalar, jollamalar hám t.b. );
v) hújjettiń mazmunı - texnikalıq (investitsion joybarlar, konstruktorlıq - texnologiyalıq hújjetler, stilistikalar hám t.b ), ekonomikalıq (texnikalıq-ekonomikalıq tiykarlash, finanslıq, buxgalteriya, salıq hújjetleri, biznes-jobalar hám t.b ), shólkemlestirilgen (shólkemlestirilgen joybarlar, shólkemlestirilgen struktura ustavi, protokol, jollamalar hám t.b ).
Firma hújjetleriniń májburiy atributları (belgileri) - hújjettiń maqseti, islep shıǵıw ushın tiykar, bul maqset (wazıypa, xızmet menejment sistemasınıń sistemashaları ) dıń ornı, maqset (wazıypanı sheshiwde ámel etiliwi zárúr bolǵan ilimiy jantasıwlar hám principlerge belgiler) informaciyanıń qarıydarları, olardan paydalanıw normaları hám qaǵıydaları, atqarıwshılardıń itimal bolǵan sheńberi, jumıstıń sapası, resursların tejew, mudddatlarga salıstırǵanda talaplar, jazalar, informaciya dárekleri. Stilistik hújjetlerde bul maǵlıwmatlardan tısqarı anıq usıllar beriliwi kerek.
Hújjetlerdi sapanıń tómendegi kriteryaları boyınsha bahalaw usınıs etiledi:

1. 
   Hújjettiń kompleksviyligi, yaǵnıy ol jaǵdayda texnikalıq, ekologiyalıq, ergonomik, ekonomikalıq, huqıqıy, shólkemlestirilgen hám basqa máseleler olardıń óz-ara baylanıslılıǵı hújjetti maqsetke qaratılǵanında kórip shıǵıw ;
   
2. 
   Hújjet (obekt) ni ekologiyalıq, qawipsizlik, óz-ara almastıra alınıwı, patentli sofligi, huqıqıy qorǵawı hám basqa máseleler boyınsha xalıq aralıq talaplarǵa sáykes keliwi dárejesi;
   
3. 
   Jáhán jetiskenliklerinen paydalanilganlik dárejesi hám hújjetti jáhán standartları menen uyqaslashuvi integraciyalasıwı ;
   
4. 
   Hújjetti islep shıǵıwda qollanılǵan ilimiy jantasıwlar (sistemalı, marketingli, qayta óndiriwshi, wazıypaviylar) dıń sanı ;
   
5. 
   Hújjetti islep shıǵıwda qollanılǵan zamanagóy usıllar (wazıypalıq - ma`nisiy analiz, modellestiriw, boljaw, muwapıqlastırıw hám basqalar ) dıń sanı. Eger bul usıllardı obektin islep shıǵıwda qóllaw usınıs etilse, ol jaǵdayda bul talap hújjette anıq jazılıwı kerek;
   
6. 
   Basqarıw qararlarınıń ekonomikalıq tiykarlanǵanlıǵı ;
   
7. 
   Hújjetti tákirarlanıwı, onıń perspektivalıǵı, qóllaw kólemi;
   
8. 
   Hújjetti ilimiy dóńgelekler, basqarıwdıń mámleket hám regionlıq keńseleri hám ámeliyatda ma'hullanganligi;
   
9. 
   Hújjetti islep shıǵıwshı shólkemlerdiń abıraysı jáne onı óndiriwshilerdiń ilmiy tájriybesi;
   
10. 
    Hújjetti muwapıqlastırǵan hám tastıyıqlaǵan keńseler;
    
11. 
    Hújjetti rásmiylestiriwde standartlarǵa ámel etiliwiniń dárejesi, túsiniklerdiń bir mánisligi, bayanlawdı anıqlıǵı, isenimliligi, kórgezbelilik.
    

Sapanıń sanap ótilgen kriteryaları (talapları ) ga juwap beretuǵın hújjetler ishki hám sırtqı bazarda básekige shıdamlı boladılar. Hújjettiń sapası tovarlar, firmalar, mámleketlerdiń básekige shıdamlılıǵı támiyinlewdiń tiykarǵı shárti boladı.
Innovciyalıq joybarlardıń ekspertizasini ótkeriw metodikası basqarıw qararların analiz qılıw, boljaw, islep shıǵıwdıń usılları hám jollarına tiykarlanadı. Tómendegiler ekspertizaniń eń keń tarqalǵan usılları boladılar.

• 
  innovciyalıq joybarǵa kiritilgen hám ekspert (sertifikatsion) sınaqlar nátiyjesinde alınǵan kórsetkishlerdi obektti qóllawdıń ekologiyalıqlıǵı, ergonomikligi, qawipsizligi boyınsha xalıq aralıq hám milliy talaplar, onıń birge bóle alıwlıǵı, óz-ara almasa alıwlıǵınıń ekspertizasi, bul tarawdaǵı jáhán jetiskenlikleriniń basqa parametrleri menen salıstırıw usılları ;
  
• 
  ekspertli;
  
• 
  indeksli
  
• 
  balanslı
  
• 
  grafik (kesteli) hám basqa usıllar hám jollar.
  

Bul usıllar alternativ emesler, olar bir birlerin toldıradılar.
Bir strukturalıq bólim (bólim, mashqala ) ushın bir usıl qollanıladı, basqası ushın basqa. Hár qanday usıldı qóllawda innovciyalıq menejmenttiń ilimiy jantasıwları hám usılların qollamawdan bolmaydı. tómende S. D. Ilenkova baslıqlıǵı astındaǵı jámáát tárepinen jazılǵan “Innovciyalıq menejment” sabaqlıǵında bayanlaingan joybarlardı ekspertiza qılıw metodikası bayanlainadi.
Federal ilimiy-texnikalıq programmaların ámelge asırıw ushın mámleket buyırtpashıları tárepinen tańlaw tiykarında alınǵan programmalar atqarıwshıları menen mámleket shártnamaları dúziledi.
Ekspert bahası ekspert anketasi sorawlarına juwaplar kórinisinde qáliplestiredi hám ekspert juwmaqlawshı juwmaǵınıń tómendegi variantların názerde tutadı :
5-joybar qollap quwatlawǵa ılayıq ;
4 -joybar qollap - quwatlawǵa ılayıq ;
3 -qollap - quwatlanıwı múmkin;
2 -joybar qollap - quwatlawǵa ılayıq emes;
1 - joybar ekspert keńesi tárepinen kórip shıǵıwǵa ılayıq emes.
Ekspert bahasinda obektiv ekspertizani qıyınlastırıwshı jaǵdaylar esapqa alınadı. Bul “máplerdiń jánjeli” menen baylanıslı bolıwı múmkin: Ekspertniń ilimiy mápleri hám joybar mazmunı uyqas kelmeydi; ekspert joybarınıń basshısı hám atqarıwshıları menen, ilimiy administraciya joybar basshısı yamasa atqarıwshıları menen ilimiy administraciya baslıq (joybar tiykarǵı atqarıwshılarınan biri menen seriklik, finanslıq ), aǵayınlıq munasábetinde turǵan yamasa turadı.
Ekspert bahası joybardıń ilimiy mazmunı hám avtor (yamasa avtorlar jámááti) ilimiy potencialınıń analiz tiykarında beriledi. Joybar ilimiy mazmunınıń analizinde tómendegiler esapqa alınadı :

1. 
   Joybar qoyasini bayanlainishiniń anıqlıǵı (anıq, uǵımsız );
   
2. 
   Izertlew maqsetleri hám usıllarınıń anıqlıǵı (anıq, uǵımsız );
   
3. 
   Joybardıń sapa tariypleri (joybar tómendegilerge iye: fundamental xarakter; pánleraro yamasa sistemalı xarakter; ámeliy xarakter);
   
4. 
   Ilimiy baslanıw (tómendegiler ámeldegi: joybarda qáliplesken mashqalanı sheshiwde úlken ilimiy hám metodologik baslanıw ; berilgen tema boyınsha baspalar ; mashqalanı sheshiwdiń ilimiy - stilistik islep shıǵilıwı joq );
   
5. 
   Mashqalalardi qoyılıwınıń jańalıǵı (izertlew mashqalası avtor tárepinen birinshi ret qáliplestirilgen hám ilimiy tiykarlanǵan ; avtor tárepinen mashqalanı sheshiwge kem ushraytuǵın jantasıwlar usınıs etilgen; joybarda qáliplestirilgen izertlew mashqalası pánge málim hám avtor tárepinen mashqalanı sheshiwge kem ushraytuǵın jantasıwlar usınıs etilmegen).
   

Avtorlar komandasınıń ilimiy potencialı joybar ilimiy mazmunınıń analizin esapqa alıw menen bahalanadı (avtorlar qatnasıwshılar daǵaza etilgen jumıstı orınlawǵa ılayıq ; ekspert jumıstı orınlaw múmkinshiligine shubha etedi).
Sonday etip ekspert tekǵana joybardıń bayanın beriwi, bálki tómendegilerdi bahalawı da kerek: onıń bilimlerdiń bul tarawı ushın aktuallıǵı ; joybar izertlewlerdiń ústin turatuǵın baǵdarlarına kiredime yamasa joq ekenligin ; qoyılǵan mashqalanıń jańalıǵın ; joybardı rawajlanıwınıń keleshekleri; qatnasıwshılardıń sapalı quramın, hám de joqarıda keltirilgen sistema boyınsha joybar bahosini tıykarlanıwın.
Eksperimental laboratoriya izertlewleri ushın ekspertiza tómendegi sorawlarǵa juwaptı názerde tutadı :

• 
  Izertlewler programması tayarlanǵanma?
  
• 
  Soraw ushın anketalar tayarlanǵanma?
  
• 
  Pilotajli izertlew ótkerilgenmi?
  
• 
  Ekpertiza bir neshe joybarlardıń salıstırıwiy analizi tiykarında ótkeriledi. Ekspertizaniń ush basqıshı názerde tutıladı.
  
• 
  Birinshi basqısh - joybardı dáslepki kórip shıǵilıwı hám tómendegi wazıypalardı hal etiliwi:
  
• 
  Ekinshi basqısh ekspertizada qatnasıw ushın joybarlardı tańlaw ;
  
• 
  Biykarlaw etilgen joybarlar boyınsha tiykarlanǵan juwmaqlardı dúziw;
  
• 
  Ekspertizaniń jalǵız dárejesinde ótken hár bir joybar boyınsha ekspertlerdi belgilew.
  

Ekspertiza nátiyjelerin qáliplestiriw reyting tiykarında ámelge asıriladı. Jalǵız tártip degi joybardıń reytingi ekinshi bosiqchda belgilenedi.
Úshinshi bas? ishte joybar boyınsha juwmaqlar beriledi (joybardıń ulıwma reytingine ońlawlar kiritiliwi múmkin, finanslıq támiynlew haqqında qararlar qabıl etiledi).
Qısqasha juwmaqlar :
Ilimiy izertlew hám tájiriybe konstruktorlıq jumısları (ITTKI) dıń tiykarǵı wazıypaları tómendegilerden ibarat :
Tábiyaattı hám jámiyeti rawajlanıwı salasında jańa bilimlerdi alıw, olardı qóllawdıń jańa tarawları ; Islep shıǵarıw salasında strategiyalıq marketing basqıshında islep shıǵılǵan shólkem tovarları básekige shıdamlılıǵınıń normaların materiallastırıw múmkinshiliklerin teoriyalıq hám eksperimental tekseriw;
Jańalıqlar hám innovatsiyalar portfelin ámelde ámelge asırıw.
Patent - bul avtorlıqtı tastıyıqlaytuǵın jáne onıń iyesine jańa ashılıwlarǵa ayrıqsha huqıqtı beretuǵın hújjet bolıp tabıladı.
Litsenziyalastırıw texnologiyalar menen sawdanıń óz ishine patent, litsenziya, nou-xau hám x. k menen pitimlerdi alıwshı tiykarǵı formalarınan biri bolıp tabıladı.
Litsenziya - ayırım shaxslar yamasa shólkemlerge patent menen qorǵawlanǵan jańa ashılıw, texnikalıq wazıypa, óndiristiń texnologiyalıq hám konstruktorlıq sırları, tavar belgisinen paydalanıwǵa ruxsat beriwden ibarat esaplanadi.
Ekonomikaǵa joybarlardı basqarıwdıń salıstırǵanda jańa kontseptsiyası (Project Management) jedellik menen kirip kelip atır. Bul kontseptsiyanıń tiykarın joybarǵa waqıt hám aqshalar sarıplanıwı menen baylanıslı hár qanday sistemanıń dáslepki jaǵdayın ólshew sapası qaraw quraydı.
Innovciyalıq joybar - innovciyalıq processlerdi aralıqta hám waqıtta shólkemlestiriw mashqalasın sheshiw boyınsha ilimiy tiykarlanǵan maqsetler hám ilajlar sistemasın belgilep beretuǵın hújjetler jıyındısı bolıp tabıladı.

Temanı ǵárezsiz ózlestiriw ushın sorawlar :

1. 
   ITTKI dıń tiykarǵı wazıypaların sanap beriń.
   
2. 
   ITTKI qanday basqıshlardan dúziledi?
   
3. 
   Izertlew izertlewleri ámeliyden ne menen parıq etedi?
   
4. 
   ITTKIni takshil qılıw hújjetleriniń qanday sistemasına súyenedi?
   
5. 
   Patentlerdiń innovciyalıq iskerliktegi roli qanday?
   
6. 
   Intellektual múlktiń qanday obektleri Ózbekstan Respublikasınıń Patent Nızamı tárepinen qorǵawlanmaydi?
   
7. 
   Litsenziyalastırıw neden ibarat?
   
8. 
   Litsenziyalar qanday túrlerge bólinediler?
   
9. 
   Innovciyalıq joybar qanday bólimlerden dúziledi?
   
10. 
    Innovciyalıq joybardı ámelge asırıw mexanizmi qanday?
    
11. 
    “Innovciyalıq joybar ekspertizasi” túsinigi qanday elementlerdi óz ishine aladı?
    
12. 
    Innovciyalıq joybarlardıń ekspertizasi qanday principler tiykarında ótkeriledi?
    
13. 
    Innovciyalıq joybarlar ekspertizasi metodikasınıń qásiyetleri neden ibarat?