1-қисм. Тўртламчи давр геологиясини илмий асослари, ўрганиш усуллари ва фойдали қазилмалари

Бундан ташқари, Атлантика океанининг тўртламчи чуқур сувли ётқизиқларида охакли планктонлар мажмуасини ёшга хос ва кенгликлардаги ўзгаришларини тахлил этиш асосида, Шимолий ярим шар худудларида Шимолий Атлантиканинг экваториал-тропик ва бореал зонасига ўтишларда планктон фораминиферлари ва наннопланктон бўйича, пасткенгликлардаги зонал шкалаларни ишончли қўллаш доиралари ўрнатилди (М.Е. Билинская ва б.).
Бунда шу нарса кўрсатилдики, илгари фақат анчагина иссиқ сувли океаник областларда қўлланилаган планктон фораминифералар бўйича пасткенгликлардаги шкалалар муфассаликларини, баъзи бир йўқотишлари билан, бореал районларга ҳам тадбиқ этиш мумкин. Шундай қилиб, кўрсатиб ўтилдики, ушбу шкала глобал тавсифга эга (М.Е.Билинская, Л.А. Головина, В.А. Крашенинников). Форамин-иферлар ва наннопланктонлар мажмуаларини структуравий қайта қуриш билан, Шимолий-шарқий Атлантикадаги квартернинг мухим воқеа-ходислари қайта тикланди.
Океан ётқизиқларини ўрганиш билан бир қаторда Россия жанубида, Украинда, Молдавия, Туркманистон, Озарбажон ва Грузия, хамда Шарқий Ўрта ер денгизида (Кипр ва Сурия) ер устидаги плиоцен-тўртламчи ётқизиқларнинг кесимларини тадқиқ этиш ишлари давом этди. Бунда, Сурия худудларида микрофауналар ва микрофлораларининг мажмуавий ўрганишлар ўтказилди ва биринчи марта наннопланктонлар бўйича плиоцен ва квартер орасидаги чегаранинг тутган ўрни белгилаб берилди.
1980-1990 йилларда, Ўзбекистоннинг платформа ва ороген областларида тўртламчи ётқизиқларни муфассал тадқиқотлари давом этиши билан бир қаторда, янги стратиграфик услублардан фойдаланилди, бироқ кўргина холатларда улар янгисини яратишга йўналтирилган эмас, балки геоморфологик маълумотларга асосланган холда, мавжуд бўлган схемаларни асослашга мўлажалланган. Ушбу пайтда, Ўзбекистонни тўртламчи қатлам ётқизиқларининг хранологияси ва корреляциясини ўтказишда баъзи бир нечта нуқтаи-назарлар белгиланди:

1. 
   геологик-геоморфологик бўғимлаштиришга, фақат қайта ёпувчи лёссли ётқизиқлар билан бирлаштирилган ва тоғоли ҳамда дарё оралиқларидаги лессли жислар билан бир хил ёшда деб ҳисобланган, терраса ётқизиқлари жалб қилинади;
   
2. 
   Скворцов-Васильковскийларнинг яратишган схемаси Ўзбекистоннинг барча континентал бўлган тўртламчи ётқизиқларини учун фойдаланишга яроқлидир: бунда шу нарса таъкидланадики, қопловчи мажмаулар фақат терасса ҳосилаларининг тўпланиш-лари тугаган худудларда тараққий этади. Эрозион-аккумулятив цикл тугангандан сўнг, ўзига хос терассанинг қалин қатлами юзасида турли генезислардаги ёш чўкинилар ҳосил бўладидар, улар терассалар қалин қатламларига тўшама бўлган ҳосилаларга қоплови бўладилар.
   

3) Скворцов-Васильковский схемаси фақат тоғ ости ва тоғли зоналари учун қўлланшда самара беради, тоғолди зонаси учун бошқа схема керак бўлади, чунки қадимги қопламга хос лёссли ётқизиқлар барча жойларда ёш бўлган ҳоилалар билан қайта ёпиладилар.
4) тўртламчи ётқизиқларни стратификациялаш асосан, магнит-стратиграфик маълумотлар ёрдамида амалга оширилади.