1. Ishlab chiqarish sanitariyasi haqida tushuncha va uning vazifalari

Sanoat chastotasidagi elektr maydonining insonga
ta’sirini gigienik normasi

Elektr maydoni kuchlanganligi kV/m	Insonni bir sutkada elektr maydonida bo’lishi, minut
5 dan katta 5…10 10…15 15…20 20…25	CHegaralanmagan 180 dan ko’pmas 90 dan ko’pmas 10 dan ko’pmas 5 dan ko’pmas

YUqori chastotali (YUCH) va ultrayuqori chastotalarning elektromagnit maydonlari ta’sirida markaziy asab sistemasi faoliyati buziladi, organizmda umumiy kuchsizlik, tez charchash, bosh og’rig’i, uyqusizlik, yurak urushining sekinlashishi va qon bosimining pasayishi kuzatiladi.

Elektromagnit tebranishlarning inson organizmiga ta’sirini oldini olish uchun sanitar qoidalar bilan nurlanishni ruxsat etiladigan eng kam miqdori belgilangan. Nurlantiruvchi qurilmalar (YUCH, UYUS, JYUCH) dagi elektromagnit tebranishlar intensivligi metrga voltlarda V/m (elektr maydoni kuchlanganligi), metrga ampyerlarda–A/m (magnit maydoni kuchlanganligi) va 1sm² ga mikrovattlarda–mkVt/sm² (energiya oqimi zichligi) baholanadi. Elektr qurilmalariga xizmat ko’rsatishdagi mehnat rejimi va elektromagnit tebranish parametrlarining xavfsiz chegarasi quyidagi jadvalda keltirilgan.
Odamlar mehnati jarayonida bo’ladigan barcha zonalarda elektr maydonining kuchlanganligini nazorat qilish PZ-1 moslamasi bilan amalga oshiriladi.
Elektr maydonidan himoyalash har xil ekranlovchi qurilmalar va maxsus ekranlovchi kiyimlar yordamida amalga oshiriladi va ular albatta yyerga ulanishikerak. Bunda yyerga ulagich qarshiligi 10 Om dan yuqori bo’lmasligikerak.
Elektromagnit maydonlari (EMM) himoyalanishning eng samarali usullari ularning manbaini ekranlashtirish, masofadan boshqarish va shaxsiy himoya vositalarini qo’llash hisoblanadi.
Elektromagnit tebranishidan himoyalashning asosiy vositasi nurlanish manbalarining yopiq temir devorli kamyera yoki mayda metall to’rli kamyera yordamida ekranlashtirishdir. Individual vosita sifatida ekranlovchi kiyimdan foydalaniladi. Ko’zni himoyalash uchun latundan mayda to’rli ko’z oynak tavsiya etiladi. YUCH va UYUCH qurilmalarga xizmat ko’rsatuvchi ishchilar bir yilda bir marta, JYUCH qurilmalariga xizmat ko’rsatuvchi ishchilar esa 6 oyda bir marta tibbiy ko’rikdan o’tkaziladi. Bunday tashqari JYUCH qurilmalarga xizmat qiluvchi ishchilarga ishlarida har yili ikki oylik tanaffus beriladi.
Nurlanishlarning ichida eng xavflisi radioaktiv nurlanish hisoblanadi. Uning ta’siri markaziy asab sistemasida, qonda, qon hosil qilish organlarida, qon tomirlarda va boshqa joylarda kompleks og’ir o’zgarishlarga olib keladigan nurlanish kasalliklariga olib kelishi mumkin. Bu kasallikning xaraktyerli belgilari organizmdagi ezilgan holat, bosh aylanishi, ko’ngil aynishi, umumiy kuchsizlik va boshqalar hisoblanadi.
Radioaktiv nurlardan nurlanish ichki va tashqi bo’lishi mumkin. Ichki nurlanish organizmni ichkarisiga radioaktiv bug’lar, gazlar va ayerozolli havodan nafas olgan hamda oziq-ovqat mahsulotlari bilan radioaktiv moddalar kirganda yuz beradi.
Tashqi radioaktiv nurlanishdan himoyalanish uning manbaini ekranlashtirish bilan hal etiladi. Ichki radioaktiv nurlanishdan maxsus profilaktik tadbirlar yordamida va maxsus sanitar gigienik rejimni saqlash bilan himoyalaniladi.