1. Ishlab chiqarish omillari ma’lum mahsulot ishlab chiqarish uchun kerakli obektlar va subektlardir. 4ta ishlab chiqarish omili mavjud hisoblanadi; yer, capital, ishchi kuchi va tadbirkorlik layoqati

TOPSHIRIQ

1B 6D 11D 16B

2A 7D 12C 17C

3C 8B 13B 18B

4D 9C 14B 19B

5A 10C 15A 20D

1. Ishlab chiqarish omillari – ma’lum mahsulot ishlab chiqarish uchun kerakli obektlar va subektlardir. 4ta ishlab chiqarish omili mavjud hisoblanadi; yer, capital, ishchi kuchi va tadbirkorlik layoqati. Bular xuddi zanjir misoli bir- biriga bog’langan va bularni bir birisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Yer – ishlab chiqarish uchun turli resurslar yetkazib beruvchi manba hisoblanadi. Capital – ishlab chiqarishda bevosita ishtirok etadigan(teknika, korxona jihozlari…) narsalardir. Ishchi kuchi – mahsulot tayyorlashda qatnashadigan inson omilidir. Taqbirkorlik layoqati – insonni biznes tashkil qilish va uni boshqarish qobiliyati hisoblanadi. Agarda bularning birontasi mavjud bo’lmasa takroriy ishlab chiqarish bo’lmaydi.

2. Pulning kelib chiqishi haqidagi masala turli xil nazariyotchilar tomonidan

ayriboshlashning rivojlanish jarayoni bilan bog‘liqlikda talqin qilinadi.
Bir tovarning qiymati u boshqa tovarga ayriboshlaganda ma‘lum bo‘ladi (TT). Birinchi qarashda ayriboshlash bitimida tovarlar bir xil rol o‘ynaydigandek
ko‘rinadi. Aslida esa ularning roli turlichadir. Bir tovar o‘z qiymatini boshqa
tovarga nisbatan ifodalaydi. Ikkinchi tovar esa ekvivalent rolida chiqadi,
qiymatning ekvivalent shaklini tashkil etadi. Xuddi mana shu erda pulning kurtagi mavjud bo‘ladi.
Ayriboshlash rivojining dastlabki bosqichi qiymatning oddiy yoki tasodifiy
shakli deb ataladi. Bunda, masalan, boltaning egasi uni 1 qop donga almashtiradi. (1 bolta= 1 qop don).
Bu tenglikda bolta o‘z qiymatini 1 qop donda ifodalaydi. Don esa bolta
qiymatining ifodasidir, uning qiymatini ifodalash uchun asos bo‘lib xizmat qiladi.
Ijtimoiy mehnat taqsimotining rivojlanishi va ishlab chiqarishning o‘sishi
natijasida ayriboshlash yanada rivojlandi. Tobora ko‘p turdagi va miqdordagi
mahsulotlar ayriboshlash jarayoniga jalb etilib boriladi.
Bunda hamma tovarlarga ayriboshlash mumkin bo‘lgan tovarga zaruriyat
tug‘iladi. Dastlab bunday vazifani turli tovarlar bajarib, ishlab chiqarishning
rivojlanish jarayonida bu rol asta-sekin oltinga o‘tib borgan.
XIX asrning oxirida mamlakatlar birin ketin oltin valyutaga, ya‘ni
monemetall tizimiga o‘ta boshlaydilar. Bu hol Avstriyada 1892, Yaponiyada 1897, Rossiyada 1898, AQShda esa 1900 yilda sodir bo‘ladi. Angliyada oltin pul tizimi
XVII asrning oxirida, Germaniyada 1871 yilda, Gollandiyada 1877 yildayoq joriy etilgan edi. O‘zbekiston hududida tarixan bundan ham oldinroq, kumush va mis tangalar muomalada bo‘lgan. Shayboniyxon Samarqandni zabt etgandan keyin, 1507 yilda pul islohotini o‘tkazgan. Bizgacha Shayboniyxon (1501–1610) va Abdullaxon (1583–1598) zarb etgan tangalar etib kelgan. Abdullaxon davrida tanga (oltin va kumush) zarb qilish davlat poytaxti – Buxoroda markazlashtiriladi. 1695–1709 yillarda oltin tanga zarb qilish muntazam tus oladi. Tanga og‘irligi 4,8 gramm, sifat sofligi juda yuqori – 958 bo‘lgan13.
Umumiy ekvivalent rolini nodir metallarga, jumladan oltinga yuklatilishiga
sabab quyidagilar bilan izohlanadi:
- Sifat jihatdan bir xil o‘lchamga keltirish mumkinligi;
- Zanglamasligi va uzoq muddat saqlanishi;
- Bo‘linuvchanligi va uni yaxlit holga keltirish osonligi;
- Tabiatda nisbatan kamyobligi;
- Ozgina miqdordagi va og‘irlikdagi nodir metalning qiymati ancha
yuqoriligi.
Pulning vujudga kelishi tarixiy jarayon, u tovar ayriboshlashning rivojlanishiga asoslanadi. Oltin (yoki kumush) pul umumiy ekvivalent rolini o‘ynovchi
maxsus tovardir.
Hozirgi zamon puli tovarlarni ayriboshlashda umumiy ekvivalent rolini