1. iqtisodiyotga kirish

Ilmiy-texnikaviy taraqqiyot natijalaridan maqbul foydalanish. Bozor tizimi texnologiyalarni takomillashtirish va kapitalni jamg‘arish, ya’ni unumdorlikning oshishiga va jamiyatni yanada yuqoriroq moddiy faravonlik darajasiga olib keladigan o‘zaro bog‘liq o‘zgarishlar bilan mos keladi. Bozor tizimi texnologik taraqqiyotni rag‘batlantiradi. Ilg‘or texnologiyalardan foydalanish innovatsion firmaga raqiblariga nisbatan vaqtincha ustunlik beradi. Ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirish ushbu firma uchun iqtisodiy foyda olishni anglatadi. Bu esa innovatsion firmaga narxlarni pasaytirish hisobiga mahsulotlarini sotishni sezilarli o‘stirishga va yuqori iqtisodiy daromadga erishishga imkon beradi. Boz ustiga, raqobatli bozor tizimi yangi texnologiyalarning tez tarqalishiga sharoit yaratadi. Raqobatchilar eng ilg‘or innovatsion firmaga yetib olishga harakat qilishlari kerak.Ta’kidlash kerakki, texnologik taraqqiyot natijasida mahsulot narxining pasayishi innovatsion tarmoqni kengaytiradi. Bu kengayish mavjud firmalarning mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishlari yoki yangi firmalar texnologik taraqqiyot natijasida ko‘proq foyda olish maqsadida innovatsion tarmoqqa kirishlari natijasida ro‘y berishi mumkin. Tarmoqning kengayishi, ya’ni resurslarning texnik jihatdan sust rivojlangan ishlab chiqarishdan progressiv, innovatsion ishlab chiqarishga o‘tishi mutlaqo tabiiy holder. Bunda cheklangan resurslar ham ishlab chiqarishlar bo‘yicha qayta taqsimlashni talab qiladi.

Bozor iqtisodiyotining asosiy kamchiliklaridan biri uni raqobatning kuchsizlanishiga yo‘l qo‘yish va uni rag‘batlantirish. Raqobat kuchsizlanishining ikkita asosiy manbai mavjud:

1. Bozor iqtisodiyotidagi erkin muhitda tadbirkorlar foyda ketidan quvib va o‘z iqtisodiy mavqeini yaxshilashga intilib, raqobatning cheklangan yo‘lidan ozod bo‘lishga harakat qiladilar. Firmalarning qo‘shilib ketishi, kompaniyalarning xufyona kelishuvi, shafqatsiz raqobat – bularning barchasi raqobatning kuchsizlanishi va uning tartibga soluvchilik ta’sirining pasayib borishiga olib keladi;

2) Bozor tizimi rag‘batlantiradigan texnika taraqqiyoti ham raqobatning zaiflashishiga olib keladi. Eng yangi texnologiya, odatda: a) juda katta miqdordagi real kapitaldan foydalanishni; b) yirik bozorlar bo‘lishini; d) markazlashgan va qat’iyan bir butun bo‘lib birlashgan bozorning tarkib topishini; e) boy va ishonchli xomashyo manbalarini talab qiladi. Bunday texnologiya bozorning hajmiga nisbatan keng miqyosdagi ishlab chiqaruvchilar mavjud bo‘lishi zarurligini bildiradi. Boshqacha aytganda, eng yangi texnologiya’ni qo‘llash asosida ishlab chiqarishning eng yuqori samaradorligiga erishish, aksariyat hollarda ko‘p miqdordagi mayda firmalar emas, uncha ko‘p bo‘lmagan yirik ishlab chiqaruvchilar mavjud bo‘lishini taqozo qiladi.

Bozor tizimi jamiyatni ehtiyoji yuqori bo‘lgan tovarlar bilan ta’minlashiga ham kafolat bermaydi. Raqobatning kuchsizlanib borishi iste’molchining erkinligiga ham putur yetkazadi. Bozor tizimi o‘zining iste’molchining xohishiga ancha mos keluvchi resurslarni taqsimlash layoqatini ham yo‘qotib borishi mumkin.⁷