1. iqtisodiyotga kirish

11.10 - rasm. «Tejamkorlik paradoksi».

11.10 - rasmning yotiq o‘qida milliy daromad, tik o‘qida esa jamg‘arma va investitsiyalar hajmi joylashtirilgan bo‘lib, F chizig‘i iqtisodiyotdagi to‘la bandlik sharoitida milliy daromad hajmini ifodalaydi.

E’tibor byerilsa, chizmadagi investitsiya sarflari chizig‘i yotiq o‘qqa parallel emas, balki o‘sib boruvchi ko‘rinishda namoyon bo‘lmoqda. Bu esa, avtonom investitsiyalardan farqli o‘laroq, hosilaviy investitsiyalarning milliy daromad hajmiga bog‘liqligini ko‘rsatadi.

Chizmadan ko‘rinadiki, iqtisodiyotdagi jamg‘arma hajmi S dan S₁ ga qadar o‘smoqda. Natijada jamg‘armaning investitsiya bilan muvozanat nuqtasi E dan E₁ ga ko‘chdi. Biroq, bu o‘sish E nuqtadagi milliy daromad hajmi 0N ning E₁ nuqtadagi 0N₁ hajmiga qadar qisqarishiga olib keldi. Tegishli ravishda investitsiya hajmi ham EN darajadan E₁N₁ darajaga qadar qisqardi. E₁E₀E nuqtalarini tutashtirish natijasida hosil bo‘luvchi uchburchak yuzasi jamg‘arma hajmining o‘sishi natijasida investitsiya imkoniyatlarining qisqarishini, EE₀ kesma esa investitsiyalarning qisqarishini ko‘rsatadi. Aynan shu holat, ya’ni jamg‘armalarning o‘sishi natijasida investitsiyalarning qisqarishi «tejamkorlik paradoksi» mohiyatini namoyon etadi.

Iqtisodiy muvozanatlik darajasini aniqlashda yuqoridagi usullardan tashqari balans usulidan hamda xarajat va natijalarni taqqoslash usulidan ham foydalaniladi.

Balans usulida tarmoqlararo balans, moddiy, moliyaviy va ishchi kuchi balanslaridan foydalanib iqtisodiyotdagi muvozanatlik darajasiga baho byeriladi.

«Xarajat va natija»larni taqqoslash usulida ishlab chiqarishga qilingan iqtisodiy resurs harajatlari miqdori bilan olingan mahsulot hajmini taqqoslash orqali muvozanat darajasi tahlil qilinadi.

Nazorat va muhokama uchun savollar

1.Yalpi talab va yalpi taklifni tahlil qlish nima uchun zarur?

2.Yalpi talab nima? Nima uchun yalpi talab egri chizigi o‘zgaradi?

3.Yalpi talabga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi?

4.Yalpi talab egri chizigining pasayuvchan shaklda bo‘lishiga foiz stavkasi, boylik va import tovarlar xaridi samaralarining ta’sirini tushuntirib bering.

5.Yalpi taklif nima? Yalpi taklif egri chizig‘ini uchta kesmasini tasvirlang va ular nimani ko‘rsatishini tushuntiring?

6.Yalpi taklifga qanday omillar ta’sir ko‘rsatadi?

7. Hozirgi sharoitda O‘zbekistonda yalpi taklifning o‘zgari­shiga ko‘proq qaysi omillar ta’sir ko‘rsatmoqda?

8. O‘zbekistonda yalpi taklif hajmini oshirishda davlat to­monidan qanday choralar ko‘rilmoqda?

9.Yalpi talab va yalpi taklif muvozanatining ahamiyat nimada? Bunday muvozanatga yerishish yo‘llarini izohlab bering.