1. iqtisodiyotga kirish

Birinchi omil, mahsulotning iste’mol xususiyatlari. Ma’lumki tovarlar 2 xil bo‘ladi:

-iqtisodiyotda iste’molchiga eng kerakli va tez tez ishlatiladigan, odatda, daromad o‘zgarganda iste’mol darajasi sezilarli darajada o‘zgarmaydigan mahsulotlar birinchi galda zarur tovarlar deb ataladi. Ya’ni, ushbu tovarlarni inson inkor eta olmaydi. Masalan non, don va shu kabi mahsulotlar;

- zebu ziynat (hashamatli) tovarlariga xorijda ishlab chiqarilgan qimmatbaho mashinalar (Rolls-Royce, Mercedes, Bentley, Ferrari), dala-hovli va kottejlar misol bo‘la oladi. Bu tovarlarni aholining barchasi emas, balki ma’lum xaridorlar iste’mol qiladi, ular odatda puldorlar yoki ayrim tovar havasmandlari bo‘ladi. Ushbu mahsulotlar yuqori narxga ega va oz miqdorda sotiladi. Ular yordamida odamlar hayotdagi muvaffaqiyatlarini namoyish etishadi.

Kundalik tovarlarga talabning elastikligi past bo‘ladi, chunki narxning o‘zgarishiga javoban ularga talab kamroq o‘zgaradi yoki shunday tovarlar borki, ular narxining o‘zgarishi talab elastikligini vujudga keltirmaydi. Masalan; non, tuz, elektr energiya va boshqa har kungi zarur bo‘lgan tovarlar. Bularni iste’mol qilmaslikning iloji yo‘q, shu sababli ularga narxlarning oshishi iste’molning sezilarli kamayashiga olib kelmaydi. Operatsiya’ning narxi oshganligiga qaramasdan hech kim yalg‘illangan appendiksni oldirib tashlashdan voz kechmaydi. Ammo billur, zargarlik buyumlari va shunga o‘xshash hashamatli tovarlarga narxlarning o‘sishi ushbu mahsulotlarning insonlar iste’molidan osonlikcha chiqarib yuborilishiga olib kelishi mumkin.

Tuzga bo‘lgan talab mutlaqo noelastikdir, chunki birinchidan tuz oila byudjetida juda kam ulushni egallaydi, ikkinchidan esa, tuzning o‘rnini bosadigan tovarning deyarli o‘zi yo‘q , hech kim ta’msiz tuzsiz ovqat iste’mol qilmaydi.