1. iqtisodiyotga kirish

6.3 - rasm. O‘rtacha xarajatlarning egri chiziqlari.
Avvaliga o‘rtacha xarajatlar juda yuqori. Buning sababi shundaki, katta miqdordagi doimiy xarajatlar kichik hajmdagi mahsulotlarga taqsimlanadi. Ishlab chiqarish o‘sishi bilan doimiy xarajatlar tobora ko‘payib borayotgan mahsulot birligiga to‘g‘ri keladi va o‘rtacha xarajatlar tezda pasayib, M nuqtada minimal darajaga yetadi. Ishlab chiqarish hajmi o‘sishi bilan o‘rtacha xarajatlar qiymatiga doimiy emas, balki o‘zgaruvchan xarajatlar ta’sir etadi. Shuning uchun daromadlilikning kamayishi qonuni tufayli egri chiziq yuqoriga ko‘tarila boshlaydi.

Shuni ta’kidlash kyerakki, o‘rtacha xarajatlar egri chizig‘i to‘g‘ridan-to‘g‘ri o‘rtacha doimiy xarajatlar (AFC) va o‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlar (AVC) egri chiziqlariga bog‘liq. Doimiy xarajatlar qisqa muddatli davrda o‘zgarishsiz qoladi, shuning uchun ishlab chiqarilgan mahsulotlar miqdori ortishi bilan o‘rtacha doimiy xarajatlar qiymati kamayadi. O‘rtacha o‘zgaruvchan xarajatlarga kelsak, ular dastlab o‘rtacha doimiy xarajatlardan pastroq, ammo keyinchalik o‘rtacha yalpi xarajatlarga yaqinlashib o‘sishni boshlaydi. TC = FC + VC bo‘lgani uchun, bu tenglamaning ikkala tomonini Q ga bo‘lsak, quyidagilarga yerishamiz:

AC = AFC + AVC.

Boshqacha qilib aytganda, AC egri chizig‘ini AFC va AVC egri chiziqlarini qo‘shganda olish mumkin. O‘rtacha xarajatlar egri chizig‘i tadbirkor uchun katta ahamiyatga ega, chunki bu mahsulotning qaysi hajmida mahsulot birligiga sarflanadigan xarajatlar minimal bo‘lishini aniqlashga imkon beradi.