1. iqtisodiyotga kirish

Markazlashtirilgan moliya moddiy ishlab chiqarish tarmoqlarida yaratilgan milliy daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash yo‘li bilan yaratiladi. Bunga quyidagilar kiradi:
- davlat byudjeti;
- byudjetdan tashqari mablag‘lar.
Markazlashtirilmagan (xususiy) moliya - bu pul munosabatlarini tashkil etish shakli, turli korxonalar, tashkilotlar, boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar, uy xo‘jaliklari va ayrim fuqarolar darajasida shakllangan mablag‘lar. Markazlashtirilmagan moliya deganda davlat va kommunal moliya tashqarisida shakllanadigan mablag‘lar tushuniladi. Bular yuridik yoki jismoniy shaxslarga tegishli. Markazlashtirilmagan moliya tizimining asosini tashkil etadi, chunki aynan shu sohada davlat moliyasining asosiy qismi shakllanadi.
Moliyaviy tizim shuningdek quyidagi tarkibiy qisimlardan iborat:
- davlat moliyasi;
- korxonalar moliyasi;
- moliya bozori;
- xalqaro moliya.
Davlat moliyasi - pul munosabatlari sohasi, unda yalpi ichki mahsulot va milliy boylikning bir qismini taqsimlash va qayta taqsimlash, shuningdek davlatni boshqarish, mudofaa qilish hamda uning ichki ehtiyojlarini qondirish uchun davlat mablag‘larini shakllantirish va foydalanish ro‘y beradi.
Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning moliyasi - korxonaning o‘z faoliyatini qo‘llab-quvvatlashga mo‘ljallangan. O‘z navbatida, kompaniyaning mablag‘lari mamlakat moliya tizimining asosini tashkil etadi, chunki kompaniya yalpi ichki mahsulotning eng katta ulushini yaratadi.
Moliya bozori - moliyaviy resurslarni sotib olish va sotish jarayonida vujudga keladigan almashuv va qayta taqsimlash munosabatlarini anglatadi. Bozor sharoitida u orqali moliya tizimi va iqtisodiy tizim muvofiqlashtiriladi. Moliya bozorining tashkiliy tuzilishining asosini fond birjasi tashkil etadi.
Xalqaro moliya - bu davlatlar, xalqaro tashkilotlar va institutlar o‘rtasida almashish va qayta taqsimlashga oid munosabatlar bilan tavsiflanadi.
18.2. Davlat byudjeti tarkibi. Byudjet taqchilligi va davlat qarzi