1. Inson rivojlanishi tarixining bosqichlari

Bir qarashda tarixga turli xil yondashuvlar tarafdorlari uning davriylashtirishda keskin ravishda ajralib turganday tuyulishi mumkin, ammo aslida bunday bo`lmaydi. Baxslar faqat bazi masalalar bo`yicha yuzaga keladi. Gap shundaki o`zgarishlar vaqti turli yo`llar bilan chaqirilishi mumkin shakllanishlarning o`zgarishi, mahalliy sivilizatsiyaning qulashi rivojlanishning yangi bosqichining boshlanishi. Tariflangan voqealarning mohiyati bundan o`zgarmaydi. Tarixiy rivojlanishlarning har bir yangi davri qoida tariqasida iqtisodiy faoliyat shakllarining o`zgarishlari mulkiy munosabatlar siyosiy inqiloblar, manaviy madaniyatlar tabiatidagi chuqur o`zgarishlar bilan bog`liq. Jahon tarixini o`rganayotganda, dunyo taraqqiyotini jamiyatlar, davlatlar hayotining barcha soxalarida, o`zaro munosabatlarda, odamlarning o`zlarining tabiiy muhiti bilan o`zaro munosabatlarida doimiy ravishda o`zaro bog`liq bo`lgan o`zgarishlarning jarayoni sifatida tushunishga asoslanish kerak. Agar bu o`zgarishlar tashqi qiyofaga tasir qilsa agar butun dunyo emas balki dunyo aholisining aksariyati hayotiga tasir qilsa agar butun dunyo emas balki dunyo aholisining aksariyati hayotiga ta`sir qilsa jahon tarida yangi bosqich boshlanishi haqida gapirish qonuniydir. Ba`zan bu ko`plab xalqlarga bevosita ta`sir qiladigan mutlaqo aniq voqealar bilan bog`liq. Boshqa hollarda , yangi bosqichga o`tish vaqt o`tishi bilan uzaytiriladi. Keyin burilish nuqtasi uchun ba`zi shartli sana qabul qilinishi mumkin.

Shuni esda tutish kerakki, har qanday davriylashtirish, agar biz butun insoniyat tarixi haqida gapiradigan bo`lsak, qaysidir ma`noda o`zboshimchalik bilan bo`o`rta ladi. Inqiroz va jamiyatning tanazzulini yangi tsivilizatsiya unib-o`sib borishi bilan birlashtirish mumkin. Ushbu jarayonlar dunyoning barcha mintaqalarida bir vaqtning o`zida rivojlanmaydi. Shunday qilib yangi davrning sanoat tsivilizatsiyasi shakllandi. Ba`zi bir davlatlarda allaqachon sanoat inqilobidan omon qolishgan bo`lsa, boshqalar mulk tizimidan va ishlab chiqarishidan nariga o`tmagan, uchinchidan, eski va yangi tizim elementlari ajoyib tarzda birlashtirilgan. Insoniyat ibtidoiy davrga, qadimgi dunyo, o`rta asrlar tarixi, yangi va zamonaviy davrlarga bo`linishi umumiy qabul qilindi. Ibtidoiy davrning davomiyligi 1,5 million yildan ko`proq vaqtga baxolanmoqda. Uni o`rganayotganda arxeologiya tarixning yordamiga keladi. Qadimgi asboblar, g`or rasmlar va qabrlar qoldiqlar asosida u o`tmishdagi madaniyatlarni o`rganadi. Ibtidoiy odamlarning qiyofasini qayta tiklash antropologiya fani Ushbu davrda zamonaviy tipdagi shaxsning paydo bo`lishi (taxminan 30.000-40.000 yillar oldin) , asboblar asta-sekin takomillashtirilmoqda va ov qilish, baliq ovlash va yig`ishtirishdan dehqonchilik va chorvachilikka o`tish boshlandi. Qadimgi dunyo tarixini hisoblash birinchi davlatlar paydo bo`lganidan boshlab (miloddan avvalgi IV-111 ming yillik) amalga oshiriladi. Bu davrda gubernatorlarga