1 Илларионов а- критерии экономической беаошемаста. // Вопросы экономики

11.4. 0 ‘zbekistonda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashning
ustuvor yo‘naiishlari
Bozor munosabatlariga o'tishga qaratilgan iqtisodiy islo
hotlar sharoitida davlat xo'jalik subyektlari faoliyatining iqti
sodiy xavfsizligini ta’minlashi va iuqarolarga ziyon keltirishiga
yo'l qo'ymasligi kerak. Ushbu maqsadlarda davlat, eng awalo,
tadbirkorlik muhitini yaxshilash, kichik va o'rta biznesning
212
mamlakat iqtisodiyotidagi ulushini ko'payt Irish, iqtisodiyotni
monopoliyadan chiqarish va raqobatbardoshligini rivojlanti
rish, fond bozori, yer va ko'chmas mulk bozorlarini shakllan
tirish bo'yicha chora-tadbirlarni ishlab chiqislii kerak. Bundan
tashqari. hokimiyatning barcha bo'g'inlarida qonun loyihalari-
ning sifati va asoslanganlik darajasini oshirish hamda qonunga
barchani, hatto davlat hokimiyati organlarining ham qat’iy
rioya etishlari bo'yicha tadbirlar amalga oshirilishi zarur
bo'ladi.
Iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash uchun davlat quyidagilarni
ko'zda tutishi lozim:
-ijtimoiy inslitutlar strategiyasmi bir-biriga yaqinlashtirish,
ulaming faoliyatini koordinatsiyalashtirishga imkon beradigan
institutsional o‘zgarishlarni amalga oshirish;
-xo‘jalik jarayonlarining barcha ishtirokchilari uchun
lobbizmni qonuniy cheklash, qonunchilikni maksimal unifi-
katsiyalash (ya’ni imtiyozlari va turli preferenslami qisqartirish
va yo'qotish) uchun iqtisodiy va ijtimoiy xatti-harakatlarning
umumiy tamoyillarini islilab chiqish va qabul qilish;
- iqtisodiyot subyektlari va davlal boshqaruv organlari
tomonidan qonunlarga. faoliyat tartib-qoidalariga rioya
qilinishini nazorat qilish;
- iqtisodiy munosabatlar sohasida vujudga keladigan
munozara va ziddiyatlami hal qilish mexanizmini yaratish;

---

-kadrlami korxonalar xo‘jalik faoliyatini tahlil qihsh va
investitsiya loyihalarini baholashning zamonaviy usullariga
o'qitishni tashkil qilish;
-jamiyatda iqtisodiy barqarorlikni osliirish va ijtimoiy
keskinlikning o'sishiga yo'l qo'ymaslik;
-mamlakat iqtisodiy manfaatlarini hisobga olgan holda
yaqin va uzoq xorijiy mamlakatlar bilan iqtisodiy, siyosiy
munosabatlami har tomonlama rivojlantirish.
Shunga muvofiq ravishda sobiq totalitar tizimdan bozor
iqtisodiyotiga o‘tayotgan mamlakatlar yaqin istiqbolda
quyidagi vazifalarni amalga oshirislilari lozim bo'ladi:
213
1) samarali va raqobatbardosh ishiab chiqarishni qoMlab-
quwallash va istiqboli yo'q, eskirgan islilab chiqarishni to'x-
tatib qo‘yish;
2) tarkibiy o'zgartirishlami amalga oshirish uchun zarur
bo'lgan iqtisodiyot infratuzilmalarini rivojlantirish;
3) iqtisodiy resurslardan samarali foydalanishni ta’minlash;
4) mavjud ihniy texnika salohiyatining eng qimmatli
elementlarini saqlash;
5) iqtisodiyot tarkibining delonnatsiyalashuviga barham
berishda ehuqur tarkibiy o'zgarishlarni amalga oshirish, ishiab
chiqarish tarkibini toMovga qodir talab bilan uyg‘unlashtirish;
6) korxonalarning bozor sharoitlariga moslashuvini
tezlashtirish;
7) eksport salohiyatini diversifikatsiya 1 ash;
8) ekologik xavfsizlikni oshirishni ta’minlash.
Ushbu vazifalarni bajarish milliy iqtisodiyotning ko'pchilik
tarmoqlarining raqobatga bardoshli emasligini bartaraf etishga
imkon yaratadi. Bundan kelib chiqqan holda, tarkibiy siyosat
mikro va makro iqtisodiyot darajalarida uch asosiy yo‘nalishda
amalga oshirilishi kerak, degan xulosa chiqarish mumkin.
Buning uchun davlat hokimiyat organlari mamlakat iqtisodiy
xavfsizligini ta’minlash uchun ma’lum tarmoq va sohalami
selektiv qo’llab-quwatlashi zarur boiadi.
Makroiqtisodiyot darajasida tarkibiy siyosatni amalga
oshirish jarayonida quyidagi vazilalar hal qilinishi zarur:
-jami talabni oshirish;
-jamg‘arish normasini o‘stirish va uni investitsiyaga
aylanishini ta’rrdnlash;
- rivojlanishdan to‘xtab qolgan sektorlardagi barcha turdagi
resurslarning rivojianayotgan sektorlarga oqib o'tishini
rag‘batlantirish;
- yalpi investitsiyalarni ko‘paytirish;
- eksportni rag‘batlantirish;
- umum qabul qilingan tartib-qoidalar doirasida milliy ish
iab chiqaruvchilarni himoya qilish maqsadida importni tartib
ga solish.
214
Mikroiqtisodiyol darajasida tarkibiy siyosatni amalga
oshirish jarayonida quyidagi vazifalami bajarish zarur bo'ladi:
- iqtisodiy nuqtayi nazardan samarali korxona va islilab
chiqarishlaming rivojlanishini rag'batlantirish va qo'llab-
quvvatlash;
-samarasiz islilab ehiqarishlar va korxonalarni tugatish
yoki reorganizatsiya, ya’ni qayta tashkil etish;
-yangi monopolistik tuzilmalaming paydo bo'lishiga yo‘l
qo'ymashk;
- tarmoqlararo kapital oquvchanligini ta'minlash maqsadi
da fond bozorining rivojlanishini tartibga solish va rag'bat-
lantirish;
- narx o'sishini to'xtatish chora-tadbirlarini ko'rish;
-iqtisodiy subyektlar xatli-harakatining bozorga xos
normalarini joriy qihslini rag'batlantirish.
Mamlakatda iqtisodiy xavfsizlikni ta'minlash uzoq mud-
datli strategik vazifa liisoblanadi. Bu vazifani amalga oshirish

---

uchun iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlash davlat strategiyasi,
ya’ni doktrinasini ishlab chiqish va qabul qilish zarur bo'ladi.
Ushbu davlat strategiyasi oliy milliy davlat manfaatlariga javob
bera olishi kerak.
Iqtisodiy xavfsizlik davlat strategiyasida erishiladigan piro-
vard maqsad va uni amalga oshirish bosqichlari o'z ifodasini
topishi lozim. Shu davrda iqtisodiy xavfsizlikni ta’minlashning
kafolati bo'lgan davlatning asosiy vazifalari quyidagilardan
iborat bo'ladi:
-xavfsizlikni ta’minlash bo'yicha xo'jalik va siyosiy
xarakterdagi qarorlarni qabul qilish;
-ijtimoiy jarayonlami boshqarish mexanizmiga tahdidlar-
ning paydo bo'lganligi to'g'risida signal beruvchi indikatorlarni
kiritish;
- iqtisodiy tahdidlarni yumshatish, bartaraf etish, neytral-
lashga qaratilgan samarali chora-tadbirlarni islilab chiqislini
amalga oshirish.
Mamlakat iqtisodiy xavfsizhgini ta’minlash konsepsiyasi
doimo uzoq muddatli milliy davlat manfaatlariga asoslanadi.
Boshqacha aytganda mazkur konsepsiya mamlakatning
2J5
kelajagi to'g'risidagi tasawurga. isloh delga, shuningdek, bar
qaror, mustahkam rivojlanish stralegiyasiga bog‘liq bo'ladi.