1. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash fanining predmeti, maqsadi va asosiy vazifalari

1.1.4. Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni modellashtirish va prognozlash
fanining boshqa fanlar bilan o‘zaro bog‘liqligi
Fanning nazariy asosi – ekonomiks. Ushbu fanni o‘rganish jarayonida
mutaxassis iqtisodiy asoslash vositalari sohasida bilim oladi. Biroq ushbu vositalar
qanchalik aniq bo‘lmasin iqtisodiyotning haqiqiy asoslarini tushunmasdan turib
ular hech qachon samarali natijaga olib kela olmaydi. Faqat iqtisodiy oldindan
ko‘ra bilish vositasi orqali aks ettirilgan iqtisodiy tendensiyalar, hodisalar,
kategoriyalar va o‘zaro bog‘liqliklarning mohiyatini bilish asosida haqqoniy
foydali prognoz yoki reja tuzilishi mumkin. Iqtisodiy rivojlanish qonuniyatlari va
tendensiyalari iqtisodiy nazariya, makro va mikroiqtisodiyot, marketing,
8
menejment, moliya, audit kabi ko‘plab fanlar tomonidan o‘rganiladi. Aslida,
kelajakni oldindan ko‘ra bilish – bu aksariyat fanlarning asosi hisoblanadi. Lekin
ushbu holat nuqtai nazaridan kelajakni aniq asoslash imkonini beruvchi hisobkitoblar metodologiyasini anglab yetish imkonini aynan ushbu fan beradi.
Prognozlashtirish va rejalashtirishning mazmuni iqtisodiy nazariya tomonidan
belgilanadi; rejalashtirish shakli menejmenga bog‘liq bo‘lib, u rejalashtirishni
boshqaruvning bir qismi sifatida ko‘rib chiqadi; rejali ishlanmalar uslubi marketing
texnologiyalari bilan bog‘liq. Lekin barcha reja va prognoz hisob-kitoblari hisobkitoblar tamoyillari, usullari, ularning bosqichma-bosqichligini, iqtisodiy oldindan
ko‘ra bilish indikatorlarini tanlashni belgilab beruvchi yagona metodologiyaga
amal qiladi.
Zamonaviy milliy iqtisodiyot murakkab ijtimoiy-iqtisodiy tizimdan iboratdir.
Jahonda yuz berayotgan globallashuv jarayonlari, investitsiyalar oqimining
tezlashuvi, moliyaviy inqiroz, raqobat muhitining kuchayishi milliy iqtisodiyotning
barqaror rivojiga o‘z ta’sirini ko‘rsatmoqda. Bunday sharoitlarda iqtisodiymatematik modellashtirish milliy iqtisodiyotdagi real jarayonlarni tizimli
ifodalaydigan, uning yordamida tizim rivojlanishining pirovard maqsadiga mos
ravishda kichik tizimlar rivojlanish variantlarini aniqlash va tadqiq qilishga, ya’ni
iqtisodiyotning samaradorligini oshirishga imkon beruvchi amaliy vosita
hisoblanadi.
Mamlakatimizning rivojlanayotgan iqtisodiyoti uchun nafaqat murakkab
ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarni tahlil qila oladigan, balki zamonaviy iqtisodiymatematik usullar va modellar asosida kompyuter texnologiyalarini qo‘llab, ushbu
jarayonlarni ko‘p variantli yechimlarini oladigan iqtisodiy-matematik
modellashtirish sohasidagi mutaxassislarga bo‘lgan ehtiyoj ortmoqda. Bu esa
iqtisodiyotda vujudga kelgan tendensiyalarni, o‘rganilayotgan ob’ektlar holatini
tadqiq qilishga, ularning rivojlanishini bashoratlashga va shu asosda milliy
iqtisodiyotdagi chegaralangan resurslardan samarali foydalanish maqsadida ilmiy
asoslangan qarorlar qabul qilishga imkon beradi.
 iqtisodiyot bo‘yicha chuqur fundamental tadqiqotlar olib borishga,iqtisodiy
rivojlanish modellarini tuzishga imkon beradi;
 milliy iqtisodiyotni yaxlit tizim tarzidagi matematik modellarini yaratish
orqali unga tashqi ta’sirlar, jahonda yuz berayotgan inqirozning biznes sikllariga
ta’sirini aniqlay oladigan va qarshi choralarni belgilash strategiyalarini ishlab
chiqishga imkon beradi;
 qo‘yilgan muammoni nafaqat analitik ifodalab qolmasdan, balki axborotkommunikatsiya texnologiyalari asosida iqtisodiy jarayonlarning matematik
modellarini tuza oladigan, endogen va ekzogen omillar ta’sirini aniqlay oladigan
milliy iqtisodiyotdagi tarmoqlar va korxonalarning biznes-jarayonlarini
modellashtirishga ko‘maklashadi;
 tadqiq qilinayotgan ob’ekt, korxona, tarmoqning yoxud milliy iqtisodiyotni
deterministik va stoxastik modellarini tuzishga imkon berib, ushbu jarayonlarni
sifat va son jihatidan tizimli boshqara oladigan va prognoz qila oladigan
modellarini yaratadi;
9
tadqiq qilinayotgan ob’ektni samarali boshqarish uchun o‘tkazilgan tadqiqotlar
asosida maslahat beruvchi takliflar yoki boshqaruv qarorlarini ishlab chiqishga
imkon beradi

Foydalanilgan adabiyotlar:

«Statistika» majmualar to’plami

eltfi.uz;

stat.uz;