1. Fanning mohiyati. Fan

15.Ilmiy bilishning umumfalsafiy metodlari. Dialektika metodi.
Илмий билимлар ривожида диалектика фалсафий методининг ўрни беқиёс. Диалектика атамаси фалсафа тарихида асосан уч маънода қўлланган: “Биринчидан, баҳс, мунозара юритиш орқали суҳбатдошларнинг фикридаги қарама-қаршиликларни фош этиб ҳақиқатга эришиш қуроли сифатида; иккинчидан, фалсафий фикрлаш қонун-қоидаларини ўзида мужассамлаштирган тафаккур шакли сифатида; ва учинчидан, фалсафа ва бошқа фанларда илмий-тадқиқот жараёнида нарса ва ҳодисаларни ҳар томонлама ва атрофлича билиш учун қўлланадиган илмий-тадқиқот усули сифатида”¹
Диалектика табиат, жамият ва билиш тараққиётининг энг умумий қонунлари тўғрисидаги таълимот, айни вақтда оламни билишнинг энг умумий универсал методи ҳисобланади. Зотан олам тараққиёти қонунлари инсон тафаккурида ҳам амал қилади. Инсон оламни англаш жараёнида билмасликдан билишга, тўлиқ бўлмаган, номукаммал билимлардан мукаммал билимлар сари боради.
Диалектика илмий билиш усули, илм-фан тараққиёти қонунларини ўрганадиган фалсафий метод сифатида XVII-XVII асрлардан бошлаб кенг қўллана бошлади. Диалектика методининг марказида ривожланиш (тараққиёт ) ва нарса, ҳодиса, жараёнлар ўртасидаги узвий алоқадорлик ғояси ётади.
Ривожланиш деганда: а) янги сифатга эга объект (нарса ва ҳодиса)нинг пайдо бўлиши; б) ҳаракат, ўзгариш, тараққиёт борлиқдаги барча нарсаларнинг энг муҳим сифати эканлиги ва муқаррарлиги; в) тараққиётдаги илгариланма ҳаракат (прогресс) ва орқага қайташ (регресс)нинг ўзаро алоқадорлиги; г) унинг зиддиятли тарзда кечиши; д) тараққиётнинг спиралсимон характерда юз бериши назарда тутилади.
Оламнинг барча кўриниш (табиат, жамият, инсон)ларида кечадиган тараққиёт жараёнлари объектив диалектика, инсон билимлари ривожи субъектив диалектика тушунчаларида ифодаланади.
Диалектика илмий билишнинг энг умумий , универсал методи ва методологияси ҳисобланади.
Илмий билишнинг диалектик методи деганда:
а) диалектика тафаккурлаш (фикр юритиш) усули; б) диалектика категориялари;
в) диалектика қонунлари – ҳамда г) диалектика тамойиллари назарда
тутилади.