26.Ўзбекистоннинг интеллектуал элитаси ва уларга ишлаш учун яратилган
шароитлар. Олимларнинг учрашувлари ва мулоқотини ташкил этиш, фикр
алмашиш воситаларининг таснифи ва уларнинг бир биридан фарқли жиҳатлари.
Илмий
элита
ваинтеллектуаллар
илмиймуҳитнингалоҳидатипиниташкилэтади
.
Илмий элита ваинтеллектуаллар – интеллектуал мулкбунёдкорлари.
Интеллектуал
мулкнингўзиниумуманолгандакелибчиқишимазкуролимёкиилмийжамоамеҳнатибиланбо
ғлиқбўлганбилимваахборотгамулксифатидаэгаликқилишҳуқуқидебтаърифлашмумкин.
Элита
(лотинча
«eligo»
сўзидан)
«танлаш»
деганмаънонианглатади.
Ўз-
ўзиданравшанки,
зиёлиларнинг
ранг-
барангқатламидауларнингсаранусхалариватипажлариалоҳидаажралибтуради.
Шу
сабаблизиёлиларқатламимуҳитида
интеллектуал
элита
доимо
мавжудлигинидадилтахминқилишмумкин.
Бумаънавийбойликларбунёдкорлари,
профессионал ҳамжамияттанолганатоқлиназариячилар, муҳандисларватиббиётчиларниўз
ичига олувчижамиятгултожи, десак, муболағабўлмайди.
Суперинтеллектуалэлитага
Нобель
мукофотисоҳибларикиритилади
.
Буинсонфаолиятибарчажабҳаларинингилмийривожланишигажудакатташахсийҳиссақўшг
анолимларнингкичикгуруҳидир.
Элита кўпсонлибўлмайди. Унингнуфузимиқдоромилинингтаъсирибиланбоғлиқэмас.
Шу
сабаблиаҳолинингэнгкўпмоддийбойликларниўзлаштирганқисмиэмас,
балки
интеллектуал элитагинаҳақиқий элита бўлишимумкин. Айриммутафаккирлар, масалан,
Рене Генонҳақиқий элита тушунчасинибутунтабиатбилануйғунликдаишкўрувчи, соф
интеллектуалликвамаънавиятниўзидамужассамлаштирганмаънавийэлитанингшаклланиш
ибилан боғлайди
7
. Умуманолганда, интеллектуал элита элитарбўлмаслигиҳаммумкин.
Буқарама-қаршиликбозориқтисодиётининг,
айниқсаунинг
элита
ўзигамуносибҳаётнитаъминлашимушкулбўлгандастлабкибосқичлариоқибатидир.
Ўтгандаврадабиётларида
интеллектуал
элита
муаммосинимуҳокамақилишгайўлқўйилмаган.
Марксиз-ленинизм
мафкурасиэлиталарназариясинингилмийликказидхусусиятинитўлафошэтган,
дебҳисобланган.
Шу
сабабли
у
мазкуратамаданфойдаланмаган.
Элитанингқабулқилинишииерархиявийликнингқабулқилинишигасабаббўлади.
Бугунгикундамазкурҳодисанингмақомиваинтеллектуалаҳамиятитанолинган.
Интеллектуал
элита
танқидий,
мустақилфикрлашибилантавсифланади
.
Эртаривожланишвакаттақобилиятгаэгалик
эмпирик
мезон
бўлибхизматқилади.
Интеллектуал элита масалалариниўрганишгабаҚишланган коллектив монография
муаллифлариқайдэтганидек,
«туғмақобилиятўзҳоличаҳечнарсаниҳалқилмайди.
Буқобилиятниривожлантиришлозим.
Бунгафақатмаълумотолиш,
илмийбилимларваметодологияниўзлаштиришйўлибиланэришилади.
Шунингдек,
қулайумумиймаданиймуҳитваиндивидларижтимоийҳаётинингяхшишарт-
шароитлариҳамзарур.
Ниҳоят,
омаддебаташодаттусиниолганмуайянҳолатларнингқулайкесишуви керак».
Тадқиқотчилар
интеллектуал
элита
типологиясинитавсифларэканлар,
баъзан
«прометейлар» ва «синтетиклар» атамаларигамурожаатэтадилар. Буномлармоҳияти
интуиция
даражасидааниқ.
Прометейлар
–
буянгитушунчалар,
назариялар,
янгификрлашуслубларинингбунёдкорлари.
Синтетикларумумлаштирувчихусусиятгаэгакашфиётларқилишгамойилбўладилар.
Интеллектуал
7
Қаранг: Генон Р. Кризис современного мира. – М., 1991. – 80-б.
элитагамансубликнингэнгдиққатгасазоворкўрсаткичикашфиётёкитаълимотгастихияли
тарздаунингмуаллифиномиберилишидир.
Интеллектуал элитанингҳаммавакилларига
улар фаолиятинингбарчадаврларидаюқоридаражадамаҳсулдорликхосдир. Интеллектуал
элита ўтафаоллигинингиккидаврикўпкузатилади. Биринчидавр 32-36 ёшга, иккинчиси –
42-46 ёшгатўғрикелади.
Шундайқилиб,
интеллектуал элита – зиёлиларнинг туғмаэмас, балки функционал
типи.
У
ўззиммасигаюкланганжамиятнингмаънавийва
интеллектуал
ривожланишинитаъминлашфункциясибиланбоғлиқ
.
Мазкурқатламнингўзигахосхусусиятларигажумласигаунингочиқлигиникиритишмумкин.
Зиёлиларнингайнаниқтидорливакиллари интеллектуал элита сафинитўлдирадилар.
Зиёлиларнинг
у
ёкибувакилини
интеллектуал
элитагамансубдебтопишмасаласиниҳалқилишдаайримзарурбелгиларгаишорақилувчимет
одикалармавжуд. Бундайбелгиларсифатидақуйидагилартаклифқилинади:
-
муайянолимфанларакадемияси,
илмиймуассасаларважамиятларгаҳақиқийаъзо,
мухбираъзоёкифахрийаъзоэтибсайлангани;
- илмийфаолиятучунмукофотвамедалларгасазоворбўлганлик;
- махсусбиографикмаълумотномаларваэнциклопедияларгакиритилганлик;
- илмийнуфузикаттабўлганнашрларнингтаҳрирҳайъатларидаиштирокэтиш;
-
олимнингасарларижаҳонилмийҳамжамиятиаъзоларитомониданюксакбаҳоланишиваулард
аниқтибосларолишиндексинингюқорилиги.
Фандаамалқилувчи
«Матфей
эффекти»гакўра,
илмийҳамжамияттомониданэътирофэтилганолимларянгимукофотларгаўзларинингҳалидо
вруққозонмаганҳамкасбларигақарагандаосонроқэришадилар.
Интеллектуал
элитанингонтопсихологиясиижодийўсишнирағбатлантирувчиомилларнингиккидаражаси
мавжудлигиникўрсатади.
Биринчидаражашахсийманфаатларваамбицияларгатўластимулларданиборатбўлиб,
уларнингорасидаўзимкониятларинирўёбгачиқаришэҳтиёжи,
лидерликкаинтилишмуҳимўринтутади.
ИккинчидаражаижтимоийаҳамиятгамоликраҚбатлантирувчиомилларбиланбелгиланади.
Буердаайримфаолиятжабҳаларинингустунлиги,
умуманжамиятёкиунингайримтузилмалариманфаатлариўзролиниўйнайди.
Ундаижодкоршахснингаҳамиятигаурғу
бериш,
ижоднитарҚибқилишнингҳар
хил
имкониятларидан,
шунингдекмоддийстимуллар:
грантлар,
шахсийстипендиялар,
бюджетданмолиялаштиришданфойдаланилади. Ҳар қандайжамиятўз интеллектуал
салоҳиятиниўстиришданманфаатдорбўлишилозим.
Do'stlaringiz bilan baham: |