1. Фан ижтимоий-маданий ҳодиса сифатида билим, фаолият ва ижтимоий

25-savol
1. Ижтимоий масъулият тушунчаси ва унинг зарурияти. Олимлар жамоасининг 
таснифи ва уларнинг бир биридан фарқловчи асосий белгилар.
Fan falsafadan hali ajralib chiqmagan davrda lining ijtimoiy-madaniy mazmunini asosan ilmiy 
bilimlaming bilish-dunyoqarashga doir va mafkuraviy ahamiyatida ko‘rganlar. Olimlar 
madaniy an’analar va siyosiy-mafkuraviy mo‘ljallar tazyiqi ostida yashaganlar va faoliyat 
ko‘rsatganlar, jamiyat (davlat, jamoatchilik fikri) ulaming dinga, cherkovga va hukumatga 
nisbatan xayrixohligini kuzatib borgan. Antik demokratiya andozasi sanalgan davlat - Afmada 
Anaksagor va Suqrot o‘z noan’anaviy qarashlari uchun jazoga tortilgan, o’rta asrlarda esa 
≪
dahriyona
≫ 
fikrlami rivojlantirishga jurat etganlar qattiq ta’qibga duchor bo’lganlar.
Uyg’onish davrida fan ilohiy sxolastika va falsafiy mushohadalar doirasidan chiqib, diniy 
aqidalarga bog’liq bo'Imagan haqiqatga doir izlanishlaming qaltis yo'liga kirgach, olimlar erkin 
ilmiy izlanish o’zlari shakkoklikda ayblanishlariga olib kelishi mumkinligi bilan hisoblashishga
majbur bo‘ldilar. 
≪
Shakllanayotgan yangi fan uchun ijtimoiy-madaniy va siyosiy
hayotning uch sohasi — din, axloq va davlat hokimiyati ayniqsa xavfli edi. Yangi fanning 
mazkur sohalar bilan munosabatlaridagi keskinlikni pasaytirish talab etilardi
≫
1.Bu masalaning yechimi neytralizm tamoyilida topildi. Mazkur tamoyil London qirollik 
jamiyati Nizomida bayon etilgan: fan dinga ham, axloqqa ham, siyosatga ham aralashmaydi. 
Ammo fan rivojlanishining navbatdagi, klassik bosqichidayoq ilmiy hamjamiyatda
ikki tendensiya o’rtasida tafovut yuzaga keldi. Bu tendensiyalardan biri neytralizm an’anasini 
davom ettiradi va fan muammolarini mafkura, din, siyosat va axloq muammolaridan
ajratishni nazarda tutadi. Olim o’z ishi bilan shug’ullanishi – o’rganishi, kashf etishi, ishlab 
chiqishi, loyihalashi lozim. Uning tadqiqotlari, kashfiyotlari, ishlanmalari va loyihalarining 
natijalari amalda qanday qo’llanilishi fan chegarasidan tashqaridagi masaladir. Uni yechish
mas’uliyati fanga yoki olimlarga emas, balki mazkur masala yuzasidan qarorlar qabul qilish 
huquqi va hokimiyatiga ega bo‘lganlarga yuklatiladi.