|
6.Psixodiagnostikaning turlari va bosqichlari
7. Eksperimentator shaxsiga qo'yiladigan talablar
Psixodiagnostika - bu psixologning kasbiy faoliyatidagi niurakkab va juda ma'suliyatli sohadir. Shuning uchun ham psixodiagnostikaga bir qator ijtimoiy-axloqiy talablar qo‘yilgan bo‘lib, ular quyidagilardir: Psixodiagnostika sirlarini saqlash. Psixodiagnostik metodikalaming ilmiy asoslanganligi. Sinaluvchiga ziyon etkazmaslik. Xulosalaming ob'ektivligi. Taklif qilingan tavsiyalarning samaradorligi. Yuqorida qayd qilib o‘tilgan talablarning, har birini psixodiagnostikaning tamoyillari sifatida alohida ko‘rib chiqamiz. Psixodiagnostikaning sir saqlash tamoyili - sinaluvchining ruxsatisiz olingan natijalarni e'lon qilmaslik, bu birinchi navbatda balog'at yoshiga etgan odamlarga taalluqlidir. Agar sinaluvchilar hulog‘at yoshiga etmagan bo‘lsa hamda psixodiagnostik natijalarni e'lon qilish uchun ota-onalaming bolalar uchun ma'naviy va huquqiy mas'ul bo‘lgan shaxs laming ruxsati boMishi shart. Faqat ba'zi hollarda ilmiy maqsadda, ya'ni eksperimental tadqiqotning bir qismi sifatida e'lon qilish bundan mustasno, ammo sinaluvchilarning aniq ismi-shariflarini bayon etish tavsiya qilinmaydi. Psixodiagnostik metodikalaming ilmiy asoslanganlik tumoyilida metodikaga validlik, ishonchlilik talabi qo'yiladi, ya'ni olingan natijalarga to‘liq ishonch imkonini bersin. Ziyon etkazmaslik tamoyilida psixologik tashxis natijalaridan hech qachon tadqiqotda qatnashgan odamlarga nisbatan zarar etkazish maqsadida foydalanmaslik nazarda tutiladi. Xulosalaming ob'ektivlik tamoyili test o‘tkazayotgan odaraning sub'ektiv ustanovkalarga tobe boMmasligi, test olingan natijalardan kelib chiqqan holda ilmiy asoslangan bo‘lib, validli va ishonchli metodika yordamida o‘tkaziigan bo’liishi shart. Taklif qilinayotgan tavsiyalarning samaradorlik tamoyilida tavsiyalar albatta taklif qilinayotgan odamga yordam berishi shart. Test natijalari asosida taklif qilinayotgan tavsiyalar befoyda tasodifiy holatlarni keltirib chiqarmasligi kerak. Psixodiagnostika bilan shug‘ullanuvchi odamlarga maxsus malakaviy talablar qo‘yiladi. Asosiylari quyidagilardir: nazariy tayyorgarlik; psixodiagnostik metodikalarni va ularni o‘tkazish shartsharoitlarini mukammal bilishi; biron-bir metodikani amaliyotda qo‘llay olishda zaruriy tajribaga ega boTishi. Har qanday psixodiagnostik metodika yo‘q joydan paydo boMmaydi, balki (tashxislash) o‘rganilayotgan ob'ektning psixologik nazariyasi asosida vujudga keladi va rivojlanadi. Masalan, intellekt testlari, intellektning hayotiy voqeliklarda namoyon bo‘lishi, ahamiyati, tuzilishi va uning tabiati haqidagi ilmiy tasavvurlarga asoslanadi. Shaxs testlari, shaxsning tuzilishi, shaxs xususiyatlarining taraqqiyoti va tabiati, ilmiy ma'nosi haqidagi nazariyalarga asoslanadi. Psixodiagnostik metodikalardan to‘g“ri foydalana olish uchun albatta uning nazariy asoslarini bilish shart, aks holda psixodiagnost tadqiqot natijalarining analizi, sharhlash va xulosalarda xatoliklarga yo‘l qo‘yishi mumkin. Eksperimentator biron-bir psixologik testni mukammal o‘zlashtirib olmagan bo‘lsa va hech boMmaganda o‘zida boshqa bir odamda sinab ko‘rmagan bo‘lsa, uni qo‘llashga haqli emas. Bundan tashqari, psixodiagnostik metodikalarni qo‘llashning shartsharoitlariga qat'iy amal qilish shart. Ammo har qanday voqelikda ham psixologik tashxis bilan kim shug‘ullanishidan qa'ti nazar — mutaxassismi yoki qiziquvchimi, quyidagi ma'naviy-ahlokiy me'yorlarga rioya qilishi shart: Shaxsni o‘z xohishisiz psixologik tadqiqotga jalb qilish man qilinadi, faqat ba'zi bir hodisaiar bundan mustasno, ya'ni sud tibbiyot amaliyotlari agar qonun bilan chegaralanmagan bo‘lsa. Psixologik testlar o‘tkazishdan oldin sinaluvchi, tadqiqot liilitynnidii 6‘zi anglamagan holda, o‘z fikri va hissiyotlari haqida lilirilimotlar berib turishi to‘g‘risida ogohlantirib qo'yilishi kerak. I Ini' bir odam agar qonun bilan chegaralanmagan bo‘Isa, test Miilljjilarining qachon, kim tomonidan va qanday maqsadda t|t*'llnnilishi haqida bilishga haqlidirlar. Psixologik test natijalari tadqiqot o‘tkazgan shaxs tomonidan iliuiliivchiga tushunarli boMgan shaklda tayyorlab taqdim qilinadi. Voyaga etmagan bolalar bilan o‘tkazilgan test natijalarini illuming ota-onalari yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar bilishga hoqlidir. Agar test shaxsning psixologik taraqqiyot darajasini aniqlash inii(|sadida o‘tkazilsa, u holda sinaluvchi nafaqat testning maqsadini, I in Ik i kim tomonidan nima asosida test natijalarining xulosasi l hlqurilishini bilishga haqlidir. Amaliyotda psixologik testlami qo‘llashda asosiy javobgarlik iilnrilim foydalanayotgan shaxslar, tashkilotlar va psixologlar zimmasidadir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
