Qo‘shimcha o‘sish (kamayish) sur’ati (Δ) ham ikki usulda aniqlanishi mumkin. Birinchi usulda har bir keyingi davr darajasidan boshlang‘ich davr darajasi ayirilib, 100 ga ko‘paytiriladi va boshlang‘ich davr darajasiga bo‘linadi.
4. 1% qo‘shimcha o‘sish (kamayish)ning mutloq qiymati – mutloq qo‘shimcha o‘sish qiymati zanjirsimon qo‘shimcha o‘sish sur’atiga bo‘linadi.
3. Prognozlashda ekstrapolyatsiya usullaridan foydalanish Prognozlashda ekstrapolyatsiya usuli o‘rganiladigan ob’ektning rivojlanishiga taalluqli bo‘lgan omillarning doiraviylik, o‘zgarmaslik shartiga asoslangan bo‘lib, ob’ektning o‘tmishdagi va shuncha asoslanib kelajakdagi rivojlanish qonuniyatlarini o‘rganadi.Vaqtli qatorlarning o‘zgarish darajalariga qarab ekstrapolyatsiya oddiy va murakkab bo‘lishi mumkin. Prognozlashning oddiy ekstrapolyatsiya usuli tenglamalarining absolyut qiymatlari, qatorlarning o‘rta qiymatlari, o‘rtacha absolyut o‘sish va o‘sishning o‘rtacha tezligiga nisbatan o‘zgarmas qiymatlarga ega degan xulosaga asoslangan. Prognozning murakkab ekstrapolyatsiya usuli, trendni ifodalovchi statistik formulalarni qo‘llashga asoslangan bo‘lib ikki turga: takomillashgan va analitik turlarga bo‘linadi. Prognozning takomillashgan usulida vaqt bo‘yicha ketma-ket keladigan prognoz qiymatlarini avvaldan mavjud bo‘lgan ko‘rsatkichlar asosida hisoblab topiladi. Bunga o‘zgaruvchan va eksponensial o‘rta qiymat, garmonik vaznlar avtoregression o‘rta qiymat, garmonik vaznlar avtoregression o‘zgartirish usullari kiradi. Analitik usul eng kichik kvadrat usuli yordamida Ft- ning determinik tarkibini aniqlashdan iboratdir
4. 4. Regressiya koeffitsiyentlarining ishonchliligini Styudent mezoni yordamida baholash Regressiya tenglamasi parametrlarining statistik ma’nodorligini baholash Styudent- kriteriyasi yordamida ham amalga oshirilishi mumkin (erkinlik darajasi soni va bo’lganda belgining jadval qiymatlari Styudent taqsimoti jadvalidan topiladi). Unda quydagilar hisoblanadi;
Agar belgining topilgan asl qiymatlari uning jadval qiymatidan katta bo’lsa (ya’ni , , ) va parametrlar statistik ma’nodor hisoblanadi
22+-variant
Iqtisodiy-ijtimoiy jarayonlarda bog‘liqliklar turlarini о‘rganish
Ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlar o’rtasidagi o’zaro bog’lanishlarni o’rganish ekonometrika fanining muhim vazifalaridan biridir. Bu jarayonda ikki xil belgilar yoki ko’rsatkichlar ishtirok etadi, biri bog’liq bo’lmagan o’zgaruvchilar, ikkinchisi bog’liq o’zgaruvchilar hisoblanadi. Birinchi turdagi belgilar boshqalariga tahsir etadi, ularning o’zgarishiga sababchi bo’ladi. shuning uchun ular omil belgilar deb yuritiladi, ikkinchi toifadagilar esa natijaviy belgilar deyiladi. Masalan, istehmolchining daromadi ortib borishi natijasida uning tovar va xizmatlarga bo’lgan talabi oshadi. Bu bog’lanishda talabning ortishi natijaviy belgi, unga tahsir etuvchi omil, yahni daromad esa omil belgidir. Omillarning har bir qiymatiga turli sharoitlarida natijaviy belgining har xil qiymatlari mos keladigan bog’lanish korrelyatsion bog’lanish yoki munosabat deyiladi. Korrelyatsion bog’lanishning xarakterli xususiyati shundan iboratki, bunda omillarning to’liq soni nomahlumdir. SHuning uchun bunday bog’lanishlar to’liqsiz hisoblanadi va ularni formulalar orqali taqriban ifodalash mumkin, xolos. Omillarning uzaro boglanishi 2 turga bulinadi: funktsional boglanish vakorrelyatsion boglanish. Yunalishlarning o’zgarishiga karab, bog’lanishlar ikki turga bo’linadi: to’gri bog’lanish va teskari bog’lanishlar. Analitik ifodalarning ko’rinishlariga qarab ham bog’lanishlar ikki turga bo’linadi: to’g’ri chiziqli va chiziksiz bog’lanishlar. Fuktsional bog’lanishlarda bir o’zgaruvchi belgining har qaysi qiymatiga boshqa o’zgaruvchi belgining anik bitta qiymati mos keladi
2. Korrelyatsiya koeffitsientining turlari va hisoblash usullari Korrelyatsiya so’zi lotincha correlation so’zidan olingan bo’lib, o’zaro munosabat, muvofiqlik, bog’liqlik degan mahnoga ega. Ikki hodisa yoki omil va natijaviy belgilar orasidagi bog’lanish juft korrelyatsiya deb ataladi. Korrelyatsion tahlil korrelyatsiya koeffitsientlarini aniqlash va ularning muhimligini, ishonchliligini baholashga asoslanadi. Bog’lanishlar chiziqli bo’lsa, u holda bog’lanish zichligi baholashda korrelyatsiya koeffitsientidan foydalanish mumkin. Korrelyasion tahlil korrelyasiya koeffisiyentlarini aniqlash va ularning muhimligini, ishonchliligini baholashga asoslanadi. Korrelyasiya koeffisiyenti (r) –1 dan +1 oralig’ida bo’ladi. Agar r=0 bo’lsa omillar o’rtasida bog’lanish mavjud emas, 00.2;04 – o’rtacha zichlikdan kuchsizroq bog’lanish; 0.4;0.6 – o’rtacha bog’lanish; 0.6;0.8 – o’rtachadan zichroq bog’lanish; 0.8;0.9 – zich bog’lanish.
3.Ekonometrik modellar sifati va ahamiyatini approksimatsiya xatoligi
Aproksimatsiyaning o’rtacha hatoligi quyidagi formula yordamida aniqlanadi
ning mumkin bo’lgan qiymatlari 8-10% dan oshmasligi kerak. n- kuzatuvlar soni
y - asosiy omilni haqiqiy qiymatlari
ŷ - asosiy omilni tekislangan qiymatlari
Approksimatsiya xatoligi 10% gacha qabul qilinadi
Vaqtli qatorlarni tekislash usullari
Dinamika tendensiyasini aniqlashning eng sodda usuli qator darajalari davrini uzaytirish usulidir. Bu usulda ketma-ket joylashgan qator darajalari teng sonda olib qo‘shiladi, natijada uzunroq davrlarga tegishli darajalardan tuzilgan yangi ixchamlashgan qator hosil bo‘ladi.
