1. Dunyoqarashning mohiyati haqida ma`lumotlar bering va dumyoqarash turlari haqida misollar keltiring?

3. Diniy etiqodlar va ularning tarixiy shakllari haqida ma`lumot bering?

Din qonuniy hodisa sifatida vujudga kelgan bo`lib, u insonning g`ayritabiiy narsalar va hodisalarga bo`lgan e‘tiqodini to`yintiruvchi chuqur ildizlarga egadir. Dinning psixologik ildizi avvalo inson tabiatida mavjud bo`lib, u inson intellektining rivojlanish darajasi va tanqidiy fikrlash qobiliyatidan qat‘iy nazar, nafaqat tushunish, anglash, balki e‘tiqod qilish istagi va hattoki ehtiyojining hamisha namoyon bo`lishidir. Dinning gnoseologik ildizlari oqilona bilim nuqtai nazaridan dunyo o`z rang-barangligida insonga cheksiz murakkab bo`lib tuyulishida namoyon bo`ladi. Forobiy fikricha ―Din nazariy va amaliy qonunlar tuzilgan paytdagina odamlar e‘tiqodi, ta‘limi tarbiyasi yo`llari ishlab chiqilgandagina paydo bo`ladi va mustahkamlanadi.

Fetishizm u yoki bu predmetni mo`jizakor xislatlarga, odamlar hayotiga ta‘sir ko`rsatish qobiliyatiga ega deb hisoblaydi. Bunday predmet ilohiylashtiriladi, sig`inish va topinish ob‘ektiga aylanadi.

Animizm (lot. anima – jon) – nafaqat odamlar, balki hayvonlar, predmetlar va borliq hodisalarini ham ruh, jon boshqarib turishiga ishonishdir. Animizm nuqtai nazaridan butun dun yo ruhli va jonli.

Totemizm negizini muayyan odamlar guruhining totem, ya‘ni sig`inish ob‘ekti sanalgan ajdod deb e‘lon qilinadigan u yoki bu hayvon, o`simlik, predmet bilan umumiy kelib chiqishiga bo`lgan ishonch tashkil etadi, zero totem mazkur jamoa yoki urug`ning qudratli homiysi, himoyachisi hisoblanadi, uni oziq-ovqat va Shu kabilar bilan ta‘minlaydi. (Hindistonda Xonumon maymuni, sigir, Avstriyada kenguru, turli qabilalarda u yoki bu ilohiy predmet )

Magiya (yunon. mageia – sehrgarlik) ham ibtidoiy din shakllaridan biri bo`lib, uning zamirida tabiiy kuchlar yordamisiz sirli tarzda, rasm-rusumlar, o`ziga xos amallar majmui bilan narsalar, odamlar, hayvonlar va hatto g`ayritabiiy kuchlar – ruhlar, insu jinslar va Shu kabilarga ta‘sir ko`rsatish mumkinligiga bo`lgan ishonch yotadi.
4.Dunyoni falsafiy idrok etishning o`ziga xos xususiyatlari haqida nimalarni bilasiz?

Taxminan 2500 ming yil muqaddam dunyoqarashning uchinchi shakli –falsafa paydo bo`lishi uchun zarur shart-sharoit Evropa va Osiyoda deyarli bir vaqtda Yuzaga keldi. Dunyoqarashning avvalgi shakllari – mif va dindan farqli o`laroq, falsafa dunyoni e‘tiqod va tuyg`ularga tayanib emas, balki aql va bilimlarga tayangan holda tushuntiradi. Falsafa Hindiston, Xitoy, Markaziy Osiyo va qadimgi Yunonistonda taxminan bir vaqtda avvalo dunyoni oqilona anglash usuli sifatida vujudga keldi. Bu vaqtga kelib mif va din o`zlarining tayyor va uzil-kesil javoblari bilan insonning bilimga nisbatan tinimsiz kuchayib borayotgan qiziqishini qondira olmadi. Shuningdek ular sezilarli darajada o`sgan va murakkablashgan tajriba va bilimlarni umumlashtirish, tizimga solish va avlodlarga qoldirish vazifasi ning ham uddasidan chiqolmay qoldi. Taniqli nemis faylasufi Karl Yaspers ta‘biri bilan aytganda, bu davrda (uni fa ylasuf «dunyoviy vaqt» deb ataydi) insoniyat o`z rivojlanishida katta burilish yasagan. Osoyishtalik va barqarorlik ruhi bilan yo`g`rilgan mifologiya davri nihoyasiga etdi, oqilonalik va oqilona tekshirilgan tajribaning mifga qarshi kurashi natijasida u asta -sekin chekina boshladi. «Jahon tarixi o`qini taxminan miloddan avvalgi 500, 800 va 200 yillar oralig`ida Yuz bergan ma‘naviy jarayon bilan bog`lash o`rinli bo`lsa kerak, - deb yozadi K.YAspers. – Shu davrda tarixda eng katta burilish yasaldi. Hozirgi tipdagi inson va ilk faylasuflar paydo bo`ldi. Inson ayrim individuum sifatida o`z-o`zida tayanch izlashga jur‘at etdi. Xitoy zohidlari, Sharq mutafakkirlari, Hindiston tarki dunyochilari, Yunoniston faylasuflari va Isroil avli yolari e‘tiqodi o`z ta‘limotining mazmuni va ichki tuzilishiga ko`ra bir-biridan qay darajada farq qilmasin, o`z mohiyatiga ko`ra yaqindir. Endi inson botiniy darajada o`zini dunyoga qarshi qo`yishi mumkin bo`ldi. Inson o`zida unga dunyodan va o`z-o`zidan yuksakroq ko`tarilish imkonini beruvchi ichki salohiyatni kashf etdi

BOTIROV BEKZOD 214 “ B “