1. Dunyoqаrаsh tushunchаsi

149.    Pozitivizm rivojlanishining asosiy bosqichlarini va ulardan har birining o‘ziga xos xususiyatlarini ayting.? Tayanch atamalar: pozitivizm falsafasi va uning asosiy ta'limoti

Pozitivizm falsafaning keng tarqalgan yo’nalishlaridan biridir. Uning muammolari ilmiy bilimning falsafiy tahlili atrofida jamlanadi. Pozitivizm soxta bilimdan haqiqiy bilimni ajratishga harakat qiluvchi ijobiy bilimning falsafiy doktrinasini anglatadi. Bunday ijobiy bilimlar ayrim fanlarni bilish bilan tenglashtiriladi: pozitivizmga dunyoqarash muammolarini o’z ichiga oluvchi an’anaviy falsafaga nisbatan o’ta salbiy munosabat xosdir. Pozitivizmning birinchi tarixiy shakli XIX asrning 30-40-yillarida vujudga kelgan. Unga fransuz faylasufi O.Kont asos solgan. Ilk pozitivizmning o’ziga xos xususiyati shundaki, O.Kont va uning boshqa namoyandalari falsafaning asosiy vazifasini muayyan fanlarning amalda mavjud moddiy dunyo haqidagi ma’lumotlarini umumlashtirish va tizimga solishdan iborat deb bildilar. Boshqacha aytganda, bu bosqichda pozitivizm hali tashqi dunyoning mavjudligini tan oluvchi materialistik ta’limot bo’lib qoldi. Pozitivizmning ikkinchi tarixiy shakli – empiriokritisizm XIX–XX asrlar chegarasida yuzaga keldi. Uning eng mashhur namoyandalari – E.Max (1838-1916) va R.Avenarius (1843-1896). Ilk pozitivizmdan farqli o’laroq, empiriokritisizm falsafaga «ikkinchi pozitivizm»ni sintez qiluvchi fan sifatida yondashadi, uni bilish nazariyasiga bog’laydi. Empiriokritisizm «tajriba tanqidi» degan ma’noni anglatadi va «tajribani metafizik tabiatni o’zgartiruvchi barcha qoidalardan tozalash»ni nazarda tutadi. E.Max fikriga ko’ra, tajriba amalda «dunyo elementlari» hisoblanuvchi sezgilardan iboratdir. Neopozitivizm metafizik farazlarni aniqlash ishida verifikasiya tamoyili muhim ahamiyat kasb etishini ta’kidlagan. Biroq bu tamoyil o’zini oqlamadi, chunki u fan tuzilishi va dinamikasiga mos kelmasdi. Verifikasiya tamyiliga qarshi quyidagi e’tirozlar mavjud:Postpozitivizm. Postpozitivizmning neopozitivizm bilan g’oyaviy aloqasi shunda ifodalanadiki, ular asosan ilmiy bilim tahlili bilan shug’ullangan, tilga katta e’tibor bergan. Biroq, mantiqiy pozitivizm asosan mavjud ilmiy bilim tuzilishini o’rganishga e’tiborni qaratgan bo’lsa, postpozitivizmning bosh muammosini ilmiy bilim dinamikasi tashkil etadi. Bu o’zgarish fanni falsafiy o’rganish masalalari doirasining ham o’zgarishiga sabab bo’ldi. Postpozitivizmni avvalo ilmiy bilimning ijtimoiy-madaniy omillari, yangi nazariyalarning yuzaga kelishi, ularning olimlar hamjamiyati tomonidan qabul qilinishi, raqobatlashuvchi ilmiy konsepsiyalarni taqqoslash va tanlash mezoni qiziqtiradi.