1. Dunyoqаrаsh tushunchаsi

142. Amaliyotning bilishdagi o‘rni va ahamiyati. Tayanch atamalar: amaliyot, nazariya, ilmiy bilish metodlari

Bilimlarning haqiqatligi yoki xatoligi kishilarning amaliy faoliyatida ma’lum bo‘ladi. Haqiqat bo‘lmagan bilimlar inson faoliyatini muvaffaqiyatsizlikka olib keladi. Shuning uchun har qanday yangi bilimning haqiqat ekanligi amaliyotda tekshirib ko‘riladi. Amaliyot insonning bilish jarayonida hosil bo‘lgan har bir bilimning haqiqatligini tasdiqlash bilan birga, bu bilimning cheklanganligini, bir tomonlamaligini, xato yoki g‘ayriilmiyligini ham aniqlab beradi. Amaliyot ham inson bilimlarining haqiqatligi mezoni sifatida mutlaq emas. Sababi: inson bilimlarining haqiqatligi yoki xatoligi amaliyotda tasdiqlanishi to‘liq bo‘lmaydi. Shuning uchun barcha davrlarda inson bilimlarining sohalarida hali haqiqatligi to‘la tasdiqlanmagan yoki xatoligi to‘laaniqlanmagan ko‘pginagipotezalar mavjud bo‘ladi, ular kelgusi avlodlar tomonidan tuzatilib, to‘ldirilib, tasdiqlanib yoki rad qilinib boriladi. Shu boisdan, ma’lum sharoitlarda inson erishgan bilimlarning haqiqatligi amaliyotda tasdiqlanishi yoki xatoligi isbotlanishi mumkin. Bu muddat bir necha o‘n yil, bir necha yuz, hatto minglab yillami o‘z ichiga olishi ham mumkin. Lekin,shunga qaramasdan, amaliyot haqiqat mezoni sifatida insonning to‘g‘ri bilimlarini xato bilimlaridan farq qilishda katta ahamiyatga ega. Falsafiy dunyoqarashning eng muhim tamoyillaridan biri nazariya va amaliyot birligidir. Dunyoqarashning nazariya sifatida mavjudligi ijtimoiy amaliyot tajribalarini ijodiy umumlashtirib, istiqbol rejalarini belgilashda qo‘l kelishi bilan izohlanadi. Shu- uingdek, dunyoqarashning amaliyotga joriy etilish jarayonida uning usul va vositalari muhim ahamiyatga ega. Yuqorida ko‘rsatilgan funksiyalarning o‘zaro ichki bog‘liqligi falsafaning mushtarak umumnazariy va uslubiy ahamiyatini belgilab beradi. Ularning o‘ziga xos xususiyatlari hamda ahamiyatini har tomonlama o‘rganish inson va jamiyatning ma’naviy kamolotiga nihoyatda katta ta’sir ko‘rsatadi. Bu esa o‘z navbatida, falsafiy bilimlar tizimini takomillashtirish yollarini topish im- konini beradi. Masalaning bu tarzda hal etilishi umuminsoniy sivilizatsiya tamoyillariga ham mos keladi.