1. Dehqonchilikning ilmiy asoslari. O’simliklarning hayot omillari va tashqi muhit sharoiti Tuproq unumdorligi

Aim.uz

Dehqonchilikning ilmiy asoslari.


REJA.
1. Dehqonchilikning ilmiy asoslari.
2. O’simliklarning hayot omillari va tashqi muhit sharoiti
3. Tuproq unumdorligi


O’simliklarning hayot omillari va tashqi muhit sharoiti
O’simliklar o’sib rivojlanishi va hosil berishi uchun muayyan shart-sharoit bo’lishini talab etadi, yani ularning hayot faoliyati tashqi muhit bilan bevosita bog’liqdir. Shuning uchun ham o’simliklarning tashqi muhit bilan o’zaro bir-biriga tasir etishi ilmiy dehqonchilikning asosi hisoblanadi.
O’simliklar o’sish, rivojlanish va hosil yaratish jarayonlarida tashqi muhitdan muntazam ravishda, malum miqdorda bir qator oziq elementlarni (N₂, O₂, N, R, K, Sa, Fe, Mg va boshqalar) hamda quyoshning yorug’lik energiyasini oladi va shular yordamida organik moddalar sintezlaydi. O’simlik organlari hosil bo’lishida qatnashuvchi, uning o’sishi, rivojlanishi va hosildorligiga tasir etuvchi omillar dehqonchilikda o’simliklarning hayot omillari deyiladi.
O’simliklarning hayot omillari ikki guruhga bo’linadi; kosmik va yer omillari. Kosmik omillar energetik omillar deb ham nomlanib, ularga yorug’lik va issiqlik kiradi. Yer omillariga esa karbonat angidrid, kislorod, suv, azot, fosfor, kaliy va boshqa oziq elementlari kiradi.
O’simliklarning o’sish va rivojlanishiga hayot omillari bilan birga tashqi muhit sharoiti ham tasir ko’rsatadi.
Muhit shiroiti hayot omillarining o’simlikka tasiri natijasida paydo bo’lgan tashqi holat bo’lib, uch guruhga bo’linadi.
tuproq muhiti (sho’rlanganlik darajasi, qatlam tuzilishi, sizot suvlarining sathi, pH va h.k.).
fiziologik muhit (begona o’tlar, zararkunandalar, kasallik tarqatuvchilar va h.k.).
agrotexnikaviy tadbirlar (tuproqqa ishlov berish va qishloq xo’jalik ekinlarini parvarishlashga qaratilgan tadbirlarning bajarilish saviyasi).
Dehqonchilikning ikkinchi ilmiy asosini tuproq unumdorligi to’g’risidagi talimot tashkil qiladi. Unumdorlik tabiiy va effektiv bo’ladi. Dehqonchilikdagi asosiy vazifa antropogen omillar tasirida vujudga kelgan effektiv unumdorlikni oshirish, yani tuproqdagi oziq elementlarni o’simlik oson o’zlashtiradigan holatga keltirish va yerlardan samarali foydalanish uchun turli usul va agronomik tadbirlarni o’z vaqtida sifatli amalga oshirishdan iboratdir.
O’simliklarning vegetatsiya davrida hayot omillari va tashqi muhitga bo’lgan talabini hisobga olish va ularni o’simlikka mos holatga keltirish dehqonchilikning uchinchi ilmiy asosi hisoblanadi. O’simliklarning hayot omillari bilan yetarli taminlash, tashqi muhit sharoitini yaxshilash uchun turli agrotexnikaviy (yer haydash, sideratlar ekish, qator oralariga ishlov berish va h.k.), meliorativ (ekinlarni sug’orish, sizot suvlar sathini pasaytirish, kollektor-drenaj tarmoqlari qurish, sho’r yuvish va h.k.) tadbirlar amalga oshiriladi.