1. Dehqonchilikning ilmiy asoslari. O’simliklarning hayot omillari va tashqi muhit sharoiti Tuproq unumdorligi

Ilmiy dehqonchilikning asosiy qonunlari
O’simliklarning hayot omillari va tashqi muhit sharoitini dehqonchilik tarixi mobaynida o’rganish natijasida ilmiy dehqonchilikning quyidagi bir qator asosiy qonunlari yaratildi.
O’simlik hayot omillarining teng ahamiyatliligi va bir-birini o’rnini bosa olmaslik qonuni. Bu qonunni V.Vilyams yaratgan bo’lib, uning mohiyati shundaki, o’simlikning barcha hayot omillari absolyut teng ahamiyatga ega va hech birini boshqa biron-bir omil bilan almashtirib bo’lmaydi.
Minimum, optimum va maksimum qonunlari. Ushbu qonunni birinchi bo’lib Y. Libix tariflagan. Minimum qonuniga asosan olinadigan hosil miqdori minimumdagi hayot omiliga bog’liqdir. Eng yuqori hosil hayot omillari optimal xolatda bo’lgan sharoitda olinadi. Dehqonchilikning vazifasi minimum va maksimumdagi omillarni optimal darajaga keltirish.
Uning fikriga ko’ra, hosildorlikning ortishi minimumda joylashgan omil miqdorining ko’payishiga to’g’ri proporsional, yani;

U = AX

Bunda U-hosildorlik, X-hosilning miqdori, A-ushbu omil uchun proporsionallik koeffisiyenti.
Turli tuproq-iqlim sharoitlarida o’simliklar uchun hayot omillarining optimal darajasini aniqlash uchun dala va vegetatsion tajribalar o’tkaziladi.
O’simlik hayot omillarining birgalikda tasir etish qonuni. O’simlikning hayot omillari alohida-alohida tasir ko’rsatmaydi, balki ular birgalikda tasir etadi, yani o’simlikning o’sish va rivojlanish jarayonida unga hamkorlikda tasir ko’rsatadi. Libsher va Lyundegordlarning fikriga ko’ra, omillarning o’simlikka tasiri optimumda turgan boshqa omillarga nisbatan ancha sezilarli bo’ladi.
O’simliklar o’sish va rivojlanish jarayonida barcha omillar majmuasi tasirining uzluksiz bo’lib turishini talab qiladi. Dehqonchilikda kuzatilgan ko’p yillik tajribalar shundan dalolat beradiki, o’simlikning hayot omillari birgalikda tasir etgandagina, uning samarasi yaqqol namoyon bo’ladi.
Qaytarish qonuni. Hosil bilan tuproqdan olib chiqib ketilgan modda va energiya unga to’liq qaytarilishi zarur. Dehqonchilikning bu qonuni 1840 yilda nemis olimi Yustus Libix tomonidan kashf etilgan. Timiryazev va Pryanishnikovlar Libixning qaytarish qonunini fandagi yirik ixtiro deb baholaganlar.
O’simlik organlari va hosili tarkibini analiz qilish yo’li bilan tuproqdan qancha oziq moddalar olib chiqib ketilishi aniqlangan. Shunga asoslanib, Libix o’simliklarning mineral oziqlanish nazariyasini yaratdi va tuproqdan yo’qotilgan oziq elementlarni har yili unga qaytarib berishni tavsiya qilgan. Shu maqsadda o’g’it sanoati tashkil qilinib, Libix rahbarligida har yili ekin uchun o’g’it shakli ishlab chiqarildi va meyori belgilandi. Libix tuproq unumdorligi masalalariga bir tomonlama yondoshib, ayrim qonuniyatlarga etibor bermay bazi xatoliklarga yo’l qoygan bo’lsa ham, uning agronomiya fani taraqqiy etishidagi hizmati katta bo’lgan. Bugungi kunda ham o’z mohiyatini avvalgidek saqlayotgan qaytarish qonunining tasirini faqatgina oziq elementlari doirasidagina emas, balki keng manoda tushunmoq kerak.
Dehqonchilik qonunlariga to’liq amal qilinganda faqat shu yilgi ekinlardan mo’l va sifatli hosil yetishtirilibgina qolmasdan, balki kelgusi yillarda ham yanada yuqori hosil olishga zamin yaratiladi, tuproq unumdorligi oshiriladi. Bu dehqonchilikni rivojlantirishning asosiy shartlaridan biri hisoblanadi.