1. Davr xarajatlari bu korxona xarajatlarini hisobga olish tizimida yangi ko‘rsatkichdir. Davr xarajatlari tarkibiga xo‘jalik subyektining ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiradi

22variant
1.Davr xarajatlari - bu korxona xarajatlarini hisobga olish tizimida yangi ko‘rsatkichdir. Davr xarajatlari tarkibiga xo‘jalik subyektining ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiradi. Davr xarajatlari bu - bevosita ishlab chiqarish jarayoni bilan bog‘liq bo‘lmagan xarajat va sarflaridir. Ushbu xarajatlar tarkibiga boshqaruv xarajatlari, mahsulotni sotish xarajatlari va umumxo‘jalik ahamiyatiga ega boigan boshqa xarajatlar kiritiladi.Davr xarajatlari tarkibiga korxona ishlab chiqarish jarayoni bilan bevosita bog‘liq bo‘lmagan xarajatlar kiradi. Bular jumlasiga boshqaruv, tijorat bilan bog‘liq xarajatlar, shuningdek umumxo‘jalik xarajatlari, jumladan ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruktorlik ishlari bo‘yicha xarajatlar ham kiradi. Bu xarajatlar korxonaning asosiy faoliyati va mahsulot sotish bilan bog‘liq bo‘lmaganligi, lekin ma’lum bir jarayonlarni amalga oshirish bilan bog‘liq bo‘lganligi uchun ular operatsion xarajatlar, umumiy va ma’muriy xarajatlar deyiladi. Ular mahsulot ishlab chiqarish va sotish hajmiga bog‘liq bo‘lmagani, va aksincha vaqt bilan, xo‘jalik faoliyatining davomiyligi bilan bog‘liq bo’lgani sababli ular davr xarajatlari deb yuritiladi.Mahsulot sotish, ma’muriy xarajatlar, xizmat ko‘rsatuvchi но*juliklar xarajatlari, boshqa operatsion xarajatlar davr xarajatlari tnrkibiga kiritiladi.Hisobvaraqlar rejasiga binoan davr xarajatlari quyidagi lusobvaraqlarda aks ettiriladi:9410-“Sotish xarajatlari”;9420-“Ma’muriy xarajatlar”;9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” Sotish xarajatlariga “Mahsulot (ishlar, xizmatlarjni ishlab chiqarish va sotish xarajatlarining tarkibi hamda moliyaviy natijalami shakllantirish tartibi to‘g‘risida”gi nizomga asosan quyidagilar kiradi:- temir yo‘l, suv, avtomobil, ot-ulovda tashish xarajatlari hamda transport vositalari bekor turib qolganligi uchun to‘langan jarimalar;- savdo va umumiy ovqatlanish korxonalarining xarajatlari;- mahsulot (ishlar, xizmatlarjni sotish bilan bog‘liq mehnatga haq to*lash xarajatlari (ma’muriy-boshqaruv xodimlaridan tashqari);- ularning ijtimoiy sug‘urta ajratmalari;- savdo ehtiyojlari uchun foydalaniladigan binolar, inshootlar va xonalami ijaraga olish, saqlash va tuzatish xarajatlari;- asosiy vositalar va nomoddiy aktivlar amortizatsiyasi;- sanitariya kiyim-boshi, oshxona dasturxon va sochiqlari, oshxona idish-tovog‘i va anjomlarining eskirishi;- gaz, yoqilg‘i, elektr energiyasi xarajatlari;- tovarlami saqlash, ularga ishlov berish va ulami sortlarga ajratish xarajatlari;- savdo reklamasi xarajatlari;- tashish, saqlash va sotish chog‘ida tovarlaming norma doirasida va undan ortiqcha yo‘qotilishi;- o* rash-joy lash materiallari xarajatlari;- mol-mulkni majburiy sug‘urta qilish xarajatlari;- mehnatni muhofaza qilish va texnika xavfsizligi xarajatlara; ventilyatorlar, mashinalar va ulaming harakatlanuvchi qismlarini o‘matish va saqlash, tuynuklar, o‘yiqlar va boshqalarning atrofini o‘rash bo‘yicha joriy (nomukammal tusdagi) xarajatlar;- maxsus kiyim-bosh va poyafzalni yuvish va tuzatishga materiallar qiymati;- bank xizmatlariga to‘lovlar.Yuqorida keltirilgan xarajatlar 9410-“Sotish bo‘yicha xarajatlar” schyotida hisobga olinadi. Ushbu hisobvaraq tranzit hisovaraq bo‘lib, qaysi davr bo‘lmasin uning oy boshida qoldiq summasi boMmaydi. Hisobvaraqning debet tomonida tovarlami sotish bilan bog‘liq bo‘lgan xarajatlar ko‘rsatilsa, kredit tomonida ushbu xarajatlami hisobdan chiqarilishi aks ettiriladi. Bu summa foydaning kamayishiga olib keladi, ya’ni foyda hisobidan qoplanadi.9410-“Sotish bo‘yicha xarajatlar” schyotining analitik hisobi 15- sonli qaydnomada xarajatlaming debet va kredit aylanmasi ko‘rsatiladi. Debet aylanmasining jami summasi № 1,2, 7, 10/1-jumal orderlarda aks ettirilsa, kredit bo‘yicha aylanma summalari esa № 11-jurnal-orderida aks ettiriladi:- soliq qonuni va boshqa qonunlami buzganlik uchun jarima va penyalar;- to‘langan boshqa jarimalar;- boshqa xarajatlar.Yuqoridagi keltirib o‘tilgan xarajatlar 9430-“Boshqa operatsion xarajatlar” schyotida hisobga olinadi.
2. Xodimlarga o‘n besh ish kunidan kam bo‘lmagan muddat bilan yillik asosiy ta’til beriladi. Ta’tillaming muddati olti kunlik ish haftasi yuzasidan kalendar bo‘yicha ish kunlari bilan hisoblab chiqariladi. Ta’til davriga to‘g‘ri kelib qolgan va Mehnat kodeksining 131-moddasiga muvofiq ishlanmaydigan kunlar deb hisoblanadigan bayram kunlari ta’til muddatini belgilashda hisobga olinmaydi. Yillik ta’tilning umumiy muddatini hisoblab chiqarishda qo‘shimcha ta’tillar yillik asosiy ta’tilga (shu jumladan uzaytirilgan ta’tilga ham) qo‘shib jamlanadi.Mehnat kodeksining 135-moddasiga muvofiq quyidagilarga uzaytirilgan asosiy ta’til berilishi shart:- o‘n sakkiz yoshga to‘lmagan shaxslarga - 30 kalendar kun;- ishlayotgan 1 va II guruh nogironlariga - 30 kalendar kun.Ta’tillarga haq to‘lash uchun o‘rtacha oylik ish haqi hisob-kitobibelgilangan tarifikatsiya yoki hisob-kitob kunidagi lavozim maoshidan kelib chiqib hisob-kitob davrida tarifikatsiya bo‘yicha belgilangan ish haqi yoki lavozim maoshidan ortiq summaning bir qismini bir yil ishlaganlar uchun l/12ga (to4liq olti oy ishlaganlar uchun l/6ga, to‘liq yetti oy ishlaganlar uchun l/7ga va h. k) oshirib amalga oshiriladi. Tarif bo‘yicha haqdan ortiq summalarga ishbay ishlab topilgan pul, mukofotlar, qo‘shimcha to‘lovlar, ustamalar va ijtimoiy sug‘urta bo‘yicha badallar hisoblab yoziladigan boshqa to‘lovlar kiradi.Ta’tillarga haq to‘lash uchun summalarni hisoblayotganda yoki olti kunlik ish haftasi hisobida foydalanilmagan ta’til uchun kompensatsiya to‘lashda o‘rtacha oylik muddat 25,4 kun miqdorida qabul qilinadi. Mehnat kodeksining 285-moddasida xodimlarga vaqtincha melinatga qobiliyatsizlik nafaqasi:- mehnat qobiliyatini yo‘qotish bilan bog‘liq kasal boiganda (shikastlanganda);- sanatoriy-kurortda davolanganda;- oilaning betob a’zosini parvarish qilganda;- karantin e’lon qilinganda;- sil kasali yoki kasb kasalligiga chalingani sababli vaqtincha boshqa ishga o‘tkazilganda;- reabilitatsiya muassasalariga joylangan holda mehnat qobiliyati tiklanganda yoki protez qilinganda toianadi.Vaqtincha mehnatga qobiliyatsizlik nafaqasi mehnatda mayib boigan va kasb kasalligiga chalinganda:a) ish haqining to‘liq miqdorida;b) ijtimoiy jihatdan ahamiyatli kasalliklar bo‘yicha hisobda turadigan xodimlarga ularning davlat ijtimoiy sug‘urtasi badallarini to‘lagan muddatiga (umumiy ish stajiga) qarab:- 8 yillik va undan ortiq umumiy ish stajiga ega boiganlarga — ish haqining 100 %i;- 5 yildan 8 yilgacha umumiy ish stajiga ega boiganlarga - 80 %i;- 5 yildan kam umumiy ish stajiga ega boiganlarga - 60 %i miqdorida;c) boshqa holatlarda ularning davlat ijtimoiy sug‘urtasi badallarini toiagan muddatiga (umumiy ish stajiga) qarab: - umumiy ish staji 8 yil va undan ortiq bo‘lganlarga, shuningdek 21 yoshga etmagan sag‘ir etimlarga - ish haqining 80 %i;- umumiy ish staji 8 yilgacha bo‘lganlarga - 60 %i miqdorida to‘lanadi.