1-dars Sana: Mavzu: Jismlarning elektrlanishi Darsning maqsadi

O’tilgan mavzuni eslash: Guruhlarga quyidagi savollar beriladi:

1. 
   guruhga: elektr toki haqida qanday tushunchaga egasiz?
   
2. 
   guruhga: tok manbayi haqida nimalar bilasiz?
   
3. 
   guruhga'. galvanik element deb nimaga aytiladi? U qanday tuzilishga ega?
   

Наг bir guruhning javoblari eshitiladi, xulosa chiqariladi.

3. 
   Yangi mavzuning bayoni.
   

«Modifikatsiyalangan ma'ruza» metodini qo'llagan holda mavzuni yoritishda o'qituvclii quyidagilarga e'tibor berishi lozim:

• 
  erkin elektronlaming tartibsiz harakati;
  
• 
  kristall panjara tuzilishi;
  
• 
  elektr maydonda erkin elektronlar harakati;
  
• 
  elektr tokining yo'nalishi.
  

Qattiq jismlarning, jumladan, metallarning atomlari tartibli davriy strukturali kristall panjarani tashkil etadi. Kristall panjaraning atom (ion)lar joylashgan nuqtalari t deyiladi.

Metall atomining eng chekka orbitasidagi elektronlar o'z yadrosi bilan kuchsiz bog'langan bo'ladi. Metallarda bunday elektronlar o'z atomini tark etib, erkin elektronlarga aylanadi, atomlar esa musbat ionga aylanib qoladi.

Ion — elektroni ortiqcha yoki elektroni yetishmaydigan atom. Agar atomni elektronlaridan birontasi yoki bir nechtasi tark etsa, bunday atom musbat ionga aylanadi. Atom ortiqcha elektron olganda esa, bu atom manfiy ionga aylanib qoladi. 1 sm³ metallda 10²²—10²³ ta erkin elektron mavjud.

Metall kristall panjara tuzilishida bo'lib, panjara tugunlarida musbat zaryadli ionlar joylashgan. O'z atomini tark etgan elektronlar kristall panjara orasida erkin harakatlanib yuradi

Masalan, mis (Cu) atomi yadrosida 29 ta musbat zaryadli proton bo'lib, yadro atrofida 29 ta manfiy zaryadli elektron yadro atrofidagi turli orbitalar bo'ylab aylanib yuradi. Eng chekka orbitada 1 ta elektron bo'lib, yadro bilan juda kuchsiz bog'langan bo'ladi. Unga qo'shni atomlarning yadrolari ham ta'sir etib turadi.

Mavzuni yoritish davomida darslikdagi 47- va 48-rasmlardagi tajribalar namoyish etiladi.

4. 
   Yangi mavzuni mustahkamlash.
   

O'qituvchi mavzuni mustahkamlash uchun «Kichik guruhlarda ishlash» metodidan foydalanadi. Dars boshida bo'lingan uchta guruhning har biriga tarqatma materiallar tarqatiladi. Tarqatma materiallar mazmuni quyidagicha bo'lishi mumkin:

1. 
   Ion deb nimaga aytiladi?
   
2. 
   Elektron zaryadi nimaga teng?
   
3. 
   Metall o'tkazgichlarda zaryad tashuvchilar va hokazo.
   

Har bir guruh 1 min. davomida berilgan savollariga javob berishi lozim. Boshqa guruhlar ularni to'ldirishi mumkin.

Guruhlarning javoblaridan so'ng o'qituvchi muhokamaga yakun yasaydi.

Shundan keyin mustaqil ish o'tkaziladi. Bunda quyidagi masala yechiladi.

Masala. Elektr maydonda ikki nuqtaviy zaryad orasidagi masofa 2 marta orttirilib, zaryadi 2 marta kamaytirilsa, maydon kuchlanganligi qanday o'zgaradi?

Berilgan: r₂=r₁;q₂ = q₁/2.

Topish kerak: E₂E₁ - ?

Formulasi: E = kq/r² formulaga asosan, = (q₂/q_l)(r_l² /r₂²).

Hisoblash: E₂ /E₁ = {q₁/2q₁)(r₁² /4r₁²) = 1/8.

Javob: E₂/E_l = 1/8, ya'ni 8 marta kamayadi.

5. O’quvchilarni baholash: O’quvchilar dars davomida berilgan savollarga bergan javoblariga qrab baholanadi

6. Uyga vazifalar.

1. 
   Darslikdan ll-§ ni o'qish.
   
2. 
   Mavzu oxiilda keltirilgan savollarga javob topish va yozish.
   
3. 
   Mavzu oxirida keltirilgan amaliy topshiriqni bajarish.