1-dars sana: 9-sinf Mavzu: Molekular –kinetik nazariya haqida tushuncha Darsning maqsadi

O'zbekistonda fizika sohasidagi izlanishlar

Forobiy, Beruniy, Ibn Sino, Ulug'bek kabi buyuk allomalar yetishib cliiqqan yurtimizdagi universitet va institutlarda hamda Fanlar akademiyasining ilmiy muassasalarida fizika fanining deyarli barcha yo'nalishlarida keng miqyosda tadqiqot ishlari olib borilmoqda.

O'zbekistonda 1920-30- yillarda fizika sohasida ilmiy tadqiqot ishlari oliy o'quv yurtlaridagi laboratoriyalarda olib borildi. 1932-yilda O'zbekiston Fan Qo'mitasi tarkib topdi. 1943- yilda O'zbekiston Fanlar akademiyasi tashkil etildi. Shu yili O'zFA ning Fizika-texnika instituti, 1956-yilda Yadro fizikasi instituti, 1966-yilda Astronomiya instituti, 1967-yilda Elektronika instituti, 1976- yilda «Fizika-Quyosh» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi tashkil etildi. Fizika bo'yicha ilmiy tadqiqot muassasalari safiga 1977-yilda O'zFA ning Issiqlik fizikasi bo'limi, 1992-yilda «Koinot» ilmiy ishlab chiqarish birlashmasi, 1993-yilda Materialshunoslik instituti qo'shildi. Ushbu ilmiy tadqiqot muassasalarida, shuningdek, Foshkent Davlat universiteti (hozirda O'zbekiston Milliy univer¬siteti), Samarqand Davlat universiteti, Nukus Davlat universiteti, Foshkent texnika universiteti va boshqa oliy o'quv yurtlarida fizika fanining turli muammolariga oid tadqiqot ishlari olib borilib, jahon miqyosida fizika taraq- qiyotiga tegishli liissa qo'shilmoqda.

O'zbekistonda Quyosh energiyasidan foydalanish va yadro fizikasi sohasida olib borilgan tadqiqot ishlari bilan tanishsiz (32- va 37-§ larga qarang). Fizikaning boshqa yo'nalishlarida ham mamlakatimiz olimlari erishgan muvaffaqiyatlar beqiyosdir. Jumladan, atmosferadagi elektron-yadro jalalari kashf qilindi. Protonlarning yadroda kogerent difraksion dissotsiyasi hodisasi jahonda birinchi bo'lib aniqlandi. Yarimo'tkazgichlar xossasiga ega bo'lgan qattiq eritmalarning bir necha turi hosil qilindi va fizik xossalari o'rganildi. Tadqiqotlar natijalari asosida o'ta yuksak chastotali diodlar, yarimo'tkazgiclilarda tez kechadigan elektron jarayonlarni o'rganish uchun mo'ljallangan asboblar, tasvirni uzatuvchi fotodiod matritsalar, kremniy-litiyli detektor va boshqa asboblar yaratildi.

Mamlakatimiz ilmiy tadqiqot muassasalarida va oliy o'quv yurtlari laborato- riyalarida qattiq jismlar fizikasi, issiqlik va molekular fizika, optika va akustikaning zamonaviy fundamental yo'nalishlari bo'yicha amaliy ahamiyatga ega bo'lgan ilmiy tadqiqotlar olib borilmoqda. Jumladan, moddalar yuqori temperaturadagi sintezi, strukturasi va xossalarini lazer nuri bilan boshqarishning yangi usullari ishlab chiqildi. 5-1000°C va 80-2000°C temperatura intervalida ishlaydigan pirometr, infraqizil nur chiqaradigan jismning nurianishini qayd qila oladigan yangi tur qabulqilgich yaratildi.

Kondensatlangan muhitlar optikasi sohasidagi o'ta toza shaffof muhitlarda lazer nurining tarqalishi bilan bog'liq optik hodisalar o'rganilib, unda yangi hodisa - tezkor keng polosali luminissensiya topildi. Lazer spektroskopiyasi sohasida nochizig'iy muhitlarda lazer nurining anomal og'ishi va o'z-o'zidan fokuslanish hodisalari kashf qilindi. Nochizig'iy modulatsion nur tolalar optikasi yaratildi.

Mamlakatimizda fizika sohasida olib borilayotgan tadqiqotlar hozirgi zamon fizikasining jahon miqyosida taraqqiy etishiga, xalq turmush tarzining farovonlasliisliiga xizmat qiladi.