1-dars Sana: 6-sinf mavzu: fizika nimani o’rganadi? Fizik hodisalar. Fizika taraqqiyoti tarixidan ma'lumotlar darsning maqsadi

Tajriba	P N	h m	L M	F N	Af j	At J
%	o’rt
1
2
3
4
5
6
7
8
9

4.Mustahkamlash: Bajargan laboratoriya ishidan xulosa yozish

5. Uyga topshiriq. O’tilganlarni takrorlab kelish.

Sana: 6-sinf

MAVZU: ISSIQLIKNI HOSIL QILUVCHI MANBALAR.

ISSIQLIKNI QABUL QILISH

Darsning maqsadi:

Ta’limiy: - issiqlik manbalari va iste’molchilari haqida o’quvchilarga ma’lumot berish; - issiqlik ham energiyaning bir turi ekanligi to’g’risida tushuncha hosil qilish.

Tarbiyaviy: O’z-o’zini anglash salohiyatini shakllantirish.

Rivojlantiruvchi: Mantiqiy fikrlash qobiliyatini rivojlantirish.

Tayanch kompitensiyalar: Axborot bilan ishlash kompetensiyasi: turli axborot manbalaridan kerakli ma’lumotlarni mustaqil ravishda izlab topa olishi va ulardan foydalanish, axborot xavfsizligi qoidalarini bilish va rioya qila olish.

O‘zini o‘zi rivojlantirish kompetensiyasi: o‘zlashtirgan bilimlariga tayangan holda mustaqil ravishda o‘zining fizik bilimlarini rivojlantirish, turli didaktik topshiriqlarni bajara olish, o‘z xattiharakatini muqobil baholay olish.

Matematik savodxonlik, fan va texnika yangiliklaridan xabardor bo‘lish hamda foydalanish kompetensiyasi: aniq hisob-kitoblarga asoslangan holda kundalik rejalarini tuza olish, formulalardan foydalanib, masalalar yecha olish; inson mehnatini yengillashtiradigan asboblardan foydalanish.

DTS talabi: Issiqlikni hosil qiluvchi manbalarni bilish. Issiqlikni qabul qilish haqida tushunchaga ega bo’lish.

Dars turi: Yangi bilim beruvchi.

Dars usullari. Suhbat, demonstratsion.

Dars materiallari:1. Fizika darsligi. va multimediya darslik. Kompyuter. CD disk.

2. Tajriba-namoyish uchun kerak bo’ladigan jihozlar: jun material, metall tangalar, plakatlar.

Darsning borishi:

1.Tashkiliy qism.

O’quvchilarga Demokrit, Ar-Roziy, Beruniy, Ibn-Sino, Aristotel, quyosh, oy yozilgan kartochkalar tarqatiladi va shu yozuvni topib birlashish taklif etiladi. O’quvchilar yangi mavzu bo’yicha o’z fikrlarini bildiradilar .

2. O’tilgan mavzuni so’rash .

1. Pona asosining kengligi 4 sm, chekkasining uzunligi 24 sm. G’o’laning yorig’iga joylashgan shu ponaga 200 N kuch bilan urilsa, pona g’o’lani qanday kuch bilan ajratadi?

2. Qiya tekislikning balandligi 1,2 m. uzunligi esa 6 m. Massasi 90 kg bo’lgan yukni shu tekislikdan yuqoriga ko’tarish uchun tekislik bo’ylab 225 N kuch kerak bo’ladi. Bajarilgan ishni toping.
3. Yangi mavzuning bayoni

Sizga ma'lumki, issiqlik o'tin, ko'mir, gaz, neft mahsulotlarini yoqishdan hosil qilinadi. Lekin issiqlikning asosiy manbayi - Quyoshdir. Yer yuzasiga kelib tushayotgan Quyosh nurlari uni isitadi, undan issiqlik atmosferaning quyi qatlamlariga o'tadi va havo isiydi. Ko'mir, gaz va neft ham Yerga ko'p asrlar davomida tushgan Quyosh nurlari energiyasi mahsulidir. Hattoki foydalaniladigan shamol energiyasi ham Quyosh tufayli bo'ladi.

Xo'sh, issiqlik deganda nimani tushunamiz? Dastlabki davrlarda issiqlikni ham qandaydir modda deb qarashgan. Masalan, gaz yonganda undan issiqlik chiqib suvga o'tadi. Natijada endi issiqlik suvda bo'ladi. Keyin qaynagan suvni gazdan olib qo'ysak, undan issiqlik chiqib havoga o'tadi va h.k. Shunga ko'ra uni o'lchash uchun alohida «issiqlik miqdori» degan fizik kattalik kiritilgan. Shunday tajriba o'tkazaylik. Qish kunida ikkita muz parchasini qalin qo'lqop bilan ushlab (qo'lingizning issig'i muzga o'tmasligi uchun), ularni bir-biriga ishqalab ko'raylik. Shunda muzlar erib, suv tomchilay boshlaydi. Muzni eritish uchun unga issiqlik nimadan berildi? Qadimda odamlar ikkita yog'ochni ishqalab olovni hosil qilganlar. Simni ham bir joyidan bir necha marta tez-tez buklansa o'sha joyi qizib ketadi. Og'ir bolg'ani ko'tarib metall bo'lagiga bir necha marta urilsa, metall ham isiydi. Bularning barchasida mexanik energiya issiqlik energiyasiga aylanadi. Shunga o'xshash ishqalangan barcha jismlarning qizishini Siz turmushda uchratgansiz. Ular haqida eslab ko'ring. Mana shunday tajribalar, issiqlik ham energiyaning bir turi ekanligi haqidagi xulosaga olib keldi. Unda biz biladigan potensial va kinetik energiyadan qaysi biri issiqlik energiyasiga mos keladi? Yoki bir vaqtda ikkalasi hammi? Ma'lumki, moddalar mayda zarrachalardan tashkil topgan va ular to'xtovsiz harakatda bo'ladi. Kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, agar modda isitilsa, zarrachalar harakati tezlashadi. Bundan issiqlik bu moddani tashkil etgan zarrachalarning kinetik energiyasidir, degan mantiqiy xulosaga kelamiz.

Moddalarning yoki jismlarning isitilganlik darajasini ifodalovchi kattalik temperatura deb ataladi.

Muzni eritish jarayonida kuzatishlar shuni ko'rsatadiki, erish paytida uning temperaturasi o'zgarmaydi. Demak, bu paytda unga berilgan issiqlik muz tuzili­shi (strukturasi)ni buzishga sarflanadi. Demak, modda issiqligini qisman molekulalar orasidagi potensial energiya ham belgilar ekan. Shunday qilib, issiqlik ham energiyaning bir turi hisoblanadi. U boshqa energiyalar kabi bir turdan ikkinchi turga aylanishi mumkin. Issiqlik miqdori ham boshqa energiya va bajarilgan ish kabi Joullarda o'lchanadi.