1-dars. Morfologiya va uning o’rganish ob’yekti. So'Z turkumlari dars maqsadi

SON VA O'LCHOV SO'ZLAR.

SONLARNING USLUBIY XUSUSIYATLARI
Dars maqsadi: o'quvchilarga o'lchov birliklari haqida ma'lumot berish va ularni ifodalovchi so'zlardan to'g'ri foydalanishga o'rgatish.
R e j a:

1. O'lchov birliklari haqida.

2. O'lchov birliklarini ifodalovchi so'zlar va ular­ning turlari.
Tilimizda turli xil o'lchovlar va shu o'lchovlarni ifodalovchi so'zlar bor. Ular quyidagicha:

T/r	O'lchov turlari	O'lchov so'zlar (hozirgi)	Tarixiy o'lchov so'zlar
1.	Og'irlik o'lchovlari	milligramm, gramm, kilo (gramm), litr, tonna, sentner	misqol, botmon, paysa, dahsar
2.	Uzunlik o'lchovlari	millimetr, santimetr, dilsimetr, kilometr	chaqirim, qarich, yog'och, gaz, qalam
3.	Donalik o'lchovlari	dona, bosh, nafar, tup	dona, bosh, hafar
4.	Maydon o'lchovlari	sotix, gektar	tanob

Sanoq son bilan sanalayotgan predmet o'rtasida qo'llanadigan o'lchov birliklariga o'lchov so'zlari deyiladi.

Masalan, o'n kilo (gramm) un, uch tonna paxta, besh kilometr yo'l kabi.

Yuqorida sanab o'tilgan o'ichov birliklarining ayrimlari o'lchanayotgan, sanalayotgan predmetning qandayligiga xoslangan bo'ladi. Masalan, nafar shaxslarning, bosh hayvonlarning, litr suyuqliklarning, tup o'simliklarning miqdorini ifodalashga xoslangan: besh tup daraxt (pomidor), o'n bosh qo'y, to'rt nafar talaba kabi.

O'lchov so'zlar ichida ayrimlari faqat o'lchov — hisob ma'nosini bildirsa, ayrimlari alohida olinganda predmet nomini, matn ichidagina o'lchov birligi ma'nosini bildiradi. Masalan, suyuqlik o'lchovi uchun paqir (chelak), shisha, bochka; xashak-o'tinlarni o'lchash uchun tutam, quchoq, bog'; uzunlikni o'lchash uchun qarich, qadam, yog'och singari so'zlar faqat matn ichidagina qo'llaniladi. Masalan, besh shisha mineral suv, uch bochka pivo, bir paqir yog'; yuz, bog' beda, bir quchoq o'tin, bir tutam xashak, uch qarich gazmol, besh qadam yo'l kabi.

Alohida olinganda esa narsa va hodisalarning nomini bildiradi. Shisha, paqir, qarich, qadam kabi.