1-dars. Mavzu: O'zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

Yangi mavzuni o'rganish.

349-mashq bilan ishlanar ekan, bunda so'zlarning tuzilishi yuzasidan o'quvchilarda mavjud bo'lgan tushunchalar, amaliy ko'nikmalar kengaytiriladi.

Binobarin, mashqda berilgan sifatlarni lug'aviy ma'noli qismlarning miqdoriga (bir yoki ikki) ko'ra guruhga ajratadilar:

Bir lug'aviy ma'noli qismga ega boigan sifatlar	Ikki lug'aviy ma'noli qismga ega bo'lgan sifatlar
xosiyatli qalin mayin nafis	havorang kichik-kichik

Sifat so'zlar tarkibida bir yoki birdan ortiq lug'aviy ma'noli qismning mavjudligiga ko'ra sifatlar ikki turga bo'linishi: 1) soda sifatlar, 2) qo'shma sifatlar yuzasidan xulosa chiqariladi. Sodda

s ifatlar tub va yasama bo'lishini bilib oladilar.

Quyidagi mashqlarni bajarish jarayonida bu tushunchalar amaliy ko'nikmaga aylantiriladi. Berilgan sifatlar ishtirokida so'z birikmalari tuzib, ularni«Sodda sifatlar» va «Qo'shma sifatlar» guruhiga ajratadilar.

Tayanch so'zlar: kuchli, baquwat, zabardast, sheryurak, erksevar, serhosil, ziyrak, hushyor, xushovoz, chalasavod, latofatli, sohibjamol, suluv, urinchoq. Chunonchi:

Sodda sifatlar:	Qo'shma sifatlar:
Kuchli iroda Baquwat yigit Zabardast olim	Sheryurak chegarachilar Erksevar xalq Serhosil yer

rahm, shifo, erk, oyoq, xush so'zlaridan sodda va qo'shma sifatlar hosil qiladilar.

N a m u n a: rahmdil, shifobaxsh, xushfe'l, xushta'm, xushxulq.

Quyidagi mashq yordamida fe'l so'zlardan sifat yasalish hodisasi bilan tanishadilar.

M: erin+choq=erinchoq, titro+q= titroq, yaltir+oq= yaltiroq, qol+oq=qoloq, tirish+qoq=tirishqoq, qizg'an+chiq= qizg'anchiq. Ayrim holatlardagi fonetik o'zgarishlar yuzasidan tushuncha berib o'tiladi.

350-mashq shartiga muvofiq «Biz tabiat farzandlarimiz» o'yini o'tkaziladi. Sinf ikki guruhga bo'linib, boychechak, chuchmoma, devpechak, chumchuqko'z, otquloq kabi o'simliklarga xos bo'lgan belgilarni topish bo'yicha musobaqa tashkil qilinadi. (Mashq og'zaki bajariladi.)

Mashqlar bilan ishlanar ekan, har bir so'zning lug'aviy ma'nosi, fikr ifodasidagi o'rni haqida to'xtab o'tish joizdir.

Matn yaratish.

Sifat so'zlar nutqni go'zallashtiradi, ta'sir kuchini oshiradi. Insonlarga xos bo'lgan ijobiy fazilat, xislatlar ham sifat so'zlar orqali ifodalanadi. Shu ma'noda, o'quvchilar nutqida ijobiy ma'nodagi sifat so'zlarni ko'paytirish, ulardan o'rinli va unumli foydalanish ko'nikmalarini hosil qilish maqsadida «Odobli bola - elga manzur» mavzusida kichik matn tuzish mashqi o'tkaziladi. Bu ish turi vositasida o'quvchilaming mavzuni qay darajada o'zlashtirganliklari hamda yozma nutq malakalari tekshiriladi.