1-dars. Mavzu: O'zbekistonda davlat tili va boshqa tillarning rivoji

Kelgusi rejalar:

O'qituvchi: Pedagogik texnologiyalarni o'zlashtirish va darsda tatbiq etish, takomillashtirish, o'z ustida ishlash. Pedagogik mahoratni oshirish. O'quvchi: Mustaqil ishlashni o'rganadi. O'z fikrini ravon bayon qila oladi. O'rganilgan mavzu asosida qo'shimcha materiallar izlaydi, ularni o'rganadi. Do'stona muhitda, hamkorlikda ishlash ko'nikmasi shakllanadi.

Darsning borishi:

Dars quyidagi savollar asosida mavzuga oid topshiriqlarni bajarish bilan boshlanadi.

1. Mazkur fe'lning nisbat shakllari qaysi qo'shimchalar orqali yasalgan?

2. Yuvdi-yuvindi, taradi-tarandi, maqtadi-maqtandi kabi fe'l shakllari qanday farqqa ega?

Shu o'rinda o'qituvchi o'quvchilarga salomatlik gigiyenasi to'g'risida bir qator ma'lumotlar berib o'tadi.

O'qituvchi o'quvchilarning javobini to'ldirib, umumlashtirib, ularga fe'lning o'zlik nisbati haqida quyidagilarni bayon etadi: O'zlik nisbat shakli unli bilan tugagan fe'l asosiga -n yoki , undosh bilan tugagan fe'l asosiga esa -in, -il qo'shimchalarini qo'shish bilan yasaladi. Masalan? kiy-kiyin, eg-egil, beza-bezan, bur-buril kabi.

115-mashqdagi taradi-tarandi, yuvdi-yuvindi, maqtadi-maqtandi kabi fe'llarni qo'llab gap tuzdiriladi va fe'lning nisbat shakllari qiyoslanadi. Masalan: Ziyoda ertalab o'rnidan turib, yuvindi va tarandi.

So'ng o'qituvchi o'quvchilarga fe'lning o'zlik nisbat shakliga oid yana bir nazariy xulosani berish uchun quyidagi ko'rsatmadan foydalanadi va shu asosda savollar beradi:

1.Ko'rsatmada berilgan fe'llardan o'zlik nisbatini aniqlash.

2.Mazkur fe'llar bir-biri bilan nimasi bilan farqlanadi?

3.Bu fe'llarning qaysilari o'timli va qaysilari o'timsiz?

O'zlik nisbat qo'shimchalari: -n, -I, -in, -il
Yuv	yuvin
tara	taran
kiy	kiyin

Bilib oling. O'zlik nisbat qo'shimchalari o'timli fe'llarga qo'shilib, ulardan o'timsiz fe'llar yasaydi. Bu xususiyai bilan o'zlik nisbati, orttirma nisbat shakllari bilan zidlanadi, chunki orttirma nisbat qo'shimchalari o'timsiz fe'llarni o'timli fe'llarga aylantiradi.