1-dars. Mavzu: atom tuzilishi. Atom tarkibidagi elektronlarni pog’ona va pog’onachalarda joylashuvi. Darsning maqsadi: Ta’limiy

V.Tashkily qism;

a)Salomlashish

b)Yo’qlama

c)Siyosiy daqiqa

VI.O’tilgan mavzuni takrorlash uchun savol va topshiriqlar berish.

11) quyidagi reaksiya NO_(g)]Cl_2(g)«NOCl_(g) bosimi 5 marta kamaysa, reaksiya tezligi qanday o‘zgaradi ? A)120 marta ortadi B)125 marta kamayadi C)120 marta kamayadi D)125 marta ortadi E)112 marta ortadi

12) Reaksiya tezligi 30^oC da 0,1 mol/l·s ga teng. Agar reaksiya tezligining temperatura koeffitsienti 2 ga teng bыlsa, shu reaksiyaning 0^oC dagi tezligi (mol/l·s) =anchaga teng bыladi? A)0,8 B)2,8·10^-2 C)3,0 D)8,0 E)1,25·10^-2

13) Temperatura koeffitsienti 2 ga teng bыlgan reaksiyaning 70^oC dagi tezligi 3 mol/l·sek bыlsa, uning 20^oC dagi tezligini (mol/l·sek) щisoblang. A)32 B)96 C)0,048 D)81 E)0,093

14) Reaksiya 20^oC da 2 minut ichida tugaydi. Reaksiya tezligining temperatura koeffitsienti 2 ga teng bыlsa, 60^oC da reaksiya necha sekundda tugaydi? A)15,5 B)10,4 C)7,5 D)4,4 E)13,3

15) Temperatura 10^oC ga oshganda reaksiya tezligi 3 marta oshadi. Agar temperatura 90^oC dan 30^oC gacha kamaysa, reaksiya tezligi qanday o‘zgaradi ?

A)729 marta kamayadi B)243 marta oshadi C)81 marta kamayadi D)81 marta ortadi E)243 marta kamayadi

VII.Dars bayoni:

1. 
   masala: Hajmi 3 litr bo‘lgan idish 11,5 mol ammiak bilan to‘ldirildi. 90 sekunddan so‘ng (2NH3(g)^N₂(g)+3H₂(g) reaksiya bo‘yicha) idishda 2,5 mol ammiak qoldi. Reaksiyani o‘rtacha tezligini(mol/litrmin) aniqlang.
   

Masalaning yechimi: Reaksiya tezligini aniqlashda, birinchi navbatda ma’lum bir moddaning miqdori (mol) necha birlikka o‘zgarganligi aniqlab olinadi. Masala shartidan ko‘rinib turibdiki ammiakning miqdori 11,5 mol- dan 2,5 molga qadar kamaymoqda. Agar ikkala miqdor orasidagi farqni aniqlasak:

5. 
   mol - 2,5 mol = 9 molmolga farq borligini aniqlaymiz. Endi masala shartidagi tezlikning o‘lchov birligiga e’tibor beramiz. “mol/ litrminut”, demak tezlikni to‘g‘ri aniqlash uchun avvalo vaqtni “sekund” o‘lchov birligidan “minut” o‘lchov birligiga o‘tkazib olish kerak.
   

sekund : 60 = minut 90 sekund : 60 = 1,5 minut

2. 
   masala: Hajmi 0,005 m³ bo‘lgan reaktorda reaksiya borishi nati­jasida 0,1 minut davomida moddaning miqdori 80 moldan, 5 molgacha kamaygan bo‘lsa, shu reaksiyaning o‘rtacha tezligini (mol/litnsek) aniqlang.
   

Masalaning yechimi: Ushbu masalani ishlashni hajmni “m³” dan “litr”- ga o‘tkazishdan boshlaymiz. Bilamizki 1m³ = 1000 litr. Shuning uchun m³ dagi hajmni 1000 ga ko‘paytirish orqali litrga o‘tkazamiz.

Vi_itr = Vm³ – 1000 Vi_ltr = 0,005m³ - 1000 = 5 litr

Hajmni kerakli birlikka o‘tkazib oldik. Endi vaqtni “minut”dan “sekund” ga o‘tkazishimiz kerak. Chunki tezlikni “mol/litr-sek”da topishimiz kerak.

Vaqtni sekundga o‘tkazdik. Endi reaksiyaga kirishayotgan modda miq- dori qanchaga o‘zgarganini aniqlaymiz.

80 mol - 5 mol = 75 mol

Ana endi tezlikning asosiy formulasini qo‘llab, reaksiyaning o‘rtacha tezli- gini topamiz.

Javob: 2,5 mol/litr • sekund

3. 
   masala:N2(g)+3H2(g) ^ 2NH3(g) ushbu reaksiya bo‘yicha azotning sarfla- nish tezligi 3 mol/bmin. 8 litrli idishda shu reaksiya o‘tkazilganda, azotning miqdori 104 moldan 8 molgacha kamaydi. Reaksiya necha minut davom etganligini aniqlang.
   

Masalaning yechimi: Vaqtni topish uchun formulani vaqtga moslab o‘zgartirish kerak:Formula to‘g‘rilab olingach, reaksiyaga kirishayotgan modda miqdori (mol) qanchaga o‘zgarganligini topamiz.

104 mol - 8 mol = 96 mol

Endi, vaqtga nisbatan to‘g‘rilangan formula yordamida reaksiya davomiyli- gini aniqlaymiz:

t = Aⁿ = 96 mol = 96 .

V* u 8 litr 3 mol/litr»min ^{24 4 minut}

Javob: 4 minut

4. 
   masala: 2CO_fe) + O2® ^ 2CO2® ushbu reaksiya bo‘yicha kislorodning sarflanish tezligi 4 mol/litnmin. 2 litrli idishda shu reaksiya olib borilganda, kislorodning konsentratsiyasi 7 mol/litrdan 2 mol/litrgacha kamaydi.
   

Reaksiyaning sekundlardagi davomiyligini aniqlang. Masalaning yechimi: E’tibor bergan bo‘lsangiz bu masalada modda miqdori o‘rniga uning konsentratsiyasi keltirilgan. Bu masalani yechishda idish hajmi ishlatilmaydi. Birinchi bo‘lib ikkala konsentratsiya orasidagi farq aniqlanadi.

A С = Cj-С₂

7mol/litr - 2 mol/litr = 5 mol/litr

Endi reaksiya tezligining konsentratsiyaga bog’liq formulasini ishlatgan holda vaqtni aniqlaymiz Demak reaksiya 75 sekund davom etgan. Javob: 75 sekund.

VIII.Yangi mavzuni mustahkamlash: Klaster, aqliy hujum usulidan foydalanish.

IX.Uyga vazifa:

Mavzuga doir masalalar:

1. 
   Hajmi 4 litr bo‘lgan idish 18 mol is gazi bilan to‘ldirildi. 75 sekunddan so‘ng (2CO(g) + O2(g) ^ 2CO₂(g) reaksiya bo‘yicha) idishda 8 mol is gazi qoldi. Reaksiyaning o‘rtacha tezligini mol/litr-min aniqlang.
   
2. 
   Hajmi 5 litr bo‘lgan idish 5 mol metan gazi bilan to‘ldirildi. 120 sekunddan so‘ng (CH4 (g) + 2O2 (g) ^ CO2 (g) + 2H2O (g) reaksiya bo‘yicha) idishda 3 mol metan gazi qoldi. Reaksiyaning o‘rtacha tezligini mol/litr-min aniqlang.
   
3. 
   Hajmi 0,25 litr bo‘lgan idish 22 mol xlorid kislota bilan to‘ldirildi. 30 sekunddan so‘ng (HCl +NaOH^ NaCl+H2O reaksiya bo‘yicha) idishda 7 mol xlorid kislota qolgan bo‘lsa, reaksiya tezligini (mol/litr-sek) aniqlang.
   

51-DARS Tezlik bo‘yicha masalalar va ularning yechimlari

I.Darsning maqsadi:Ta’limiy maqsad: FK1. Kimyoviy jarayon, hodisalarni kuzatish, tushunish va tushuntirish kompetensiyasi FK 2. Element va formulalarni kimyoviy tilda ifodalash kompetensiyasi

a)Rivojlantiruvchi maqsad; TK2 Axborotlar bilan ishlash kompetensiyasi — mediamanbalardan zarur ma’lumotlarni izlab topa olishni, saralashni, qayta ishlashni, saqlashni, ulardan samarali foydalana olishni, ularning xavfsizligini ta’minlashni, media madaniyatga ega bo‘lish layoqatlarini shakllantirishni nazarda tutadi.