1 Boshlang‘ich sinf matematika darslarida qoldiqli bo‘lishni o‘rgatish metodikasi. II bob. Qoldiqli bo‘lish darslarida o‘quvchilarni o‘z-o‘zini nazorat qilishga o‘rgatish

<sup>Xulosa. Boshlang‘ich sinf matematika darslarida qoldiqli bo‘lishni o‘rgatishda bola tilidan foydalanish ya’ni ular tushunadigan har bir qoidani ma’lum bir metodlardan foydalanish maqsadga muvofiqdir.

Birinchi bob bo’yicha xulosa
Shulardan kelib chiqib, biz boshlang‘ich maktab o‘quvchilari boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarining ko’paytirish amali bajarishni o‘rganishini tashkil etish didaktik prinsiplarini shakllantirish deganda quyidagilarni tushunamiz:
1. O‘qituvchi aralashuvisiz mustaqil amalga oshirish uchun o‘quvchining o‘ziga bu faoliyatning alohida amallar bajarish bosqichlarini bajarishni sekin-asta uzatish jarayoni, ya‘ni axborot - motivatsiya jarayoni. (Bunda gap boshlang‘ich maktab o‘quvchilari Boshlang‘ich sinf matematika darslarida o‘quvchilarning ko’paytirish amali bajarishni o‘rganishini tashkil etish didaktik prinsiplarni qanday qilib ko‘proq oqilona shakllantirish, mustaqil bajarish uchun uning alohida elementlarini qanday izchillikda berish ustida boradi).
2. Bilimlarni o‘zlashtirish darajasi haqidagi xabarni nazorat etish jarayoni. Bilish jarayonini yaxlit ta‘lim sifatida shakllantirish, agar uning tuzilma komponentlarini (ham tarkib, ham jarayon jixatidan o‘quvchilar bilish masalalarini) xal etishning yagona jarayonida egallashgina ta‘minlanishi mumkin. O‘quvchilarning arifmetik amal bajarish jarayonida fikrlash faoliyatini aktivlashtirish deganda ularning bilimlarni olish, takomillashtirish va tadbiq qilish jarayonida bu jarayonga bog‘lik bo‘lgan mustaqil, aqliy va amaliy faoliyatni kuchaytirish asosida har tomonlama yondashishni tushunamiz.

II BOB. QOLDIQLI BO‘LISH DARSLARIDA O‘QUVCHILARNING O‘Z-O‘ZINI NAZORAT QILISHGA O‘RGATISH
2.1. Boshlang‘ich sinf o‘quvchilarini qoldiqli bo‘lishni o‘rgatishda o‘z-o‘zini nazorat qilishga o‘rgatish</sup>
Tabiiyki umumiy holda erishilgan natija har doim ham o‘qituvchining dars boshida belgilagan maqsadiga mos kelavermaydi. Ta’lim maqsadi o‘qituvchi va o‘quvchilar faoliyati asosida, shuningdek, ta’lim vositalari yordamida natijalanadi, ushbu jarayonda aniq maqsadga yo‘naltirilgan mexanizm ishga tushadi. Ta’lim tizimlari maqsadga erishish jarayonida bosh xalqa aynan qanday va qaysi mexanizm asosida hamda mavjud tarkibiy unsurlarni qanday ishga solish mumkinligini ifodalashga qiladi.
Bu funksiyalar ta’lim metodini qo’llash jarayonida, bir-biridan ajratilgan holda yoki ketma-ket joriy etilmaydi, aksincha bir-biriga o’zaro singib ketadi. 
Misol uchun, tashxisli funksiya o’qituvchining bir qator metodlardan yaxlit foydalanishi evaziga bajariladi.
«Ta’lim metodi» atamasi bilan birga ko’p hollarda «metodik usul» (sinonimlari – pedagogik usul, didaktik usul) tushunchasi ham qo’llaniladi. U ta’lim metodining tarkibiy qismi, uning muhim unsuri, metodni joriy qilishdagi alohida qadam sifatida ta`riflanadi. Har bir ta’lim metodi muayyan ta’lim usullarini chog`ishtirish orqali joriy etiladi. Metodik usullarni xilma-xilligi ularni tasniflashga imkon bermaydi, biroq o’qituvchi faoliyatida tez-tez qo’llaniladigan usullarni ajratib ko’rsatish mumkin:
Namoyish (ko’rgazmali, obyektiv – tajriba, amaliy va aqliy harakatni namoyish etish, hokazolar)

1. 
   
   O’qituvchilarning kuzatuvi (sinfda va sinfdan tashqari (shu jumladan. sayohat va ekskursiyalar) jarayonlarda.
   

O’quvchilarning o’quv predmetlari bo’yicha o’zlashtirish holati va hodisalarni kuzata borib, turli fan o’qituvchilarining ko’rsatmalari bo’yicha ularni qismlarga taqsimlab har bir o’quvchining o’ziga xos, o’xshash va muhim jihatlarini aniqlashga yo’naltiriladi.
Bilimlarni o’zlashtirish manbayi bo’lib muayyan predmet (yoki jarayon), tajriba, model, xaritalar xizmat qiladi. O’qituvchining rahbarligi kuzatish vazifasini belgilash, uni ma`lum shaxs zimmasiga yuklash, obyektni belgilash, umumiy rahbarlikni olib borish, qismlarga ajratish, asosiylarini aniqlash va umumlashtirishdan iboratdir.
O’tgan asrning 80-yillaridan boshlab o’quvchilarning bilish faoliyati xarakteriga mos ta’lim tasnifi yaratildi.
Ushbu metodlar, mualliflarning ta`kidlashlaricha, bir-biridan o’quvchilarning ta’lim mazmuni turlarini o’zlashtirishda amalga oshadigan bilish faoliyatlari xarakteri va o’quvchilarning xilma-xil faoliyatlarini tashkil etuvchi o’qituvchi holati bo’yicha farqlanadi.
Shuningdek, V.F.Palamarchuk va V.I.Palamarchuklar ta’lim metodlarining uch o’lchovli modelini taklif qilishgan. Unda bilimlar manbayi, o’quvchilarning bilish faolligi va mustaqillik darajasi hamda o’quv-bilishning mantiqiy yo’li yaxlit tarzda chog`ishtiriladi.
S.G.Sho’avalenko ta’lim metodlari tasnifini to’rt belgi asosida asoslovchi quyidagi tetroeddik yondashuvni taklif etadi:
1) mantiqiy-mazmunli;
2) manbali;
3) mazmunli;
4) tashkiliy boshqaruvchi.
I.P.Podlasiy birmuncha keng tarqalgan ta’lim metodlari tasnifiga yaqinlashar ekan, quyidagi fikrni ta`kidlaydi: «Boshqa bir qator ta’lim metodlari tasnifi ham mavjud. Masalan, nemis didakti L.Klinbeig ta’lim jarayonida metodlarni hamkorlik shakllari bilan uyg`unlashtirishga alohida urg`u beradi va quyidagi metodlarni ko’rsatadi:
^{- matematikadagi ko’paytirish amalini bajarishga o'rgatish metodikasi. Bu mavzu ustida ishlashda o'qituvchi oldida turgan asosiy maqsadlar quydagilardan iborat:
1) O'quvchilarni qo'shish va ayirish, ko'paytirish va bo'lish amallarining mazmuni bilan tanishtirish;
2) Hisoblash usullaridan O'quvchilarni o'nlik foydalanishlarini ta'minlash:
a) sonni qismlari bo'yicha qo'shish va ayirish usuli;
b) Yig'indining o'rin almashtirish xossalaridan foydalanish qo'shish usuli;
c) sonlarni ayirishda qo'shishning tegishli holini bilishdan yoki yig'indi va qo'shiluvchilardan biri bo'yicha ikkinchi qo'shiluvchilarni topish malakasidan foydalanadigan holda yig'indi bilan qo'shiluvchilar orasida bog'lanishlarni bilganlikda asoslanib ayirish usuli;
3) Qo'shish va ayirish, ko'paytirish va bo'lish ko'nikma, malakalarni shakllantirish. Qo'shish va ayirishni o'rganish ishini o'zaro bog'langan bir nechta bosqichga bo'lish mumkin. O'quvchilarda og'zaki va yozma ko'nikmalarni tarkib toptirish matematika dasturining asosiy yo'nalishlardan biridir.}
. O'qituvchi o'z-o'zini tarbiyalashi uchun, avvalo o'zini atroflicha chuqur o'rganishi, o'z ishidagi yutuq va kamchiliklarni ko'ra olishi kerak. O'z-o'zini o'rganish va boshqa kishilarni anglash uchun ham zarurdir. Boshqa yutuqlarni o'rganmay, o'zini boshqalar bilan qiyos qilmay turib, o'zini shaxs sifatida o'rganish mumkin emas. O'zini anglash, o'zini baholash xususiyati boshqa kishilar bilan munosabat jarayonida, birgalikdagi faoliyat vaqtida tarkib topadi.

Eng avvalo o'qituvchi o'zida pedagogik qobiliyatning qanday xislatlari borligini o'rganishi kerak. Pedagogik faoliyaga muhabbat qo'ygan o'qituvchi ishga chin ko'ngildan berilib ishlaydi, hech qanday formalizmga yo'l qo'ymaydi. O'z kasbini sevgan o'qituvchi doimiy ravishda g’oyaviy-siyosiy saviyasini oshirish va bilim doirasini kengaytiradi, o'z predmetini chuqur bilish ustida qunt bilan ishlaydi.

O'z-o'zini tarbiyalash o'z faoliyatini tahlil qilishdan va o'z shaxsini takomillashtirishdan boshlanadi. O'qituvchi o'z ustida ishlash, o'z-o'zini tarbiyalashda quyidagi uslublardan foydalanadi.

1. O‘z-o‘ni bilish

a) o'zini kuzatish

b) o'z harakatlarini taxlil etish

v) o'z-o'zini sinash

g) o'rtoqlarining fikrini tushuna olish.

2. O'ziga baho berish:

a) o'z-o'zini tanqid qilish

b) o'ziga xarakteristika berish

v) o'z-o'zini takdirlash

O'z-o'zini tarbiyalash tashabbuskorlik va mustaqillikka undaydi. O'z shaxsiy fazilatlarini tahlil qilishga, xatti-harakatlarini muhokama qilishga o'rgatadi. O'z-o'zini nazorat qilish uchun o'zining yurish-turishi, intizomi, ijobiy odatlarining ortib borishi va aksincha, salbiy odatlarining kamayib borishini kuzatib boradi. O'z-o'zini baholash o'qituvchiga o'z imkoniyatlarini baholashga, o'zidan qoniqish hosil qilishga yordam beradi.
O'qituvchi o'z-o'zini tarbiyalash bilan birga o'z ustida tinmay ishlab, o'zining g’oyaviy-siyosiy ongini doimiy ravishda o'stirib va Педагогик маҳорат ва техникаini takomillashtirib boradi. O'qituvchi o'zning butun kuch-quvvatini, imkoniyati, o'zida bor hamma qimmatbaho narsalarni o'z o'quvchilariga, xalqqa beradi. Shu bilan birga o'z bilimi, tajribasi, imkoniyatlari va saviyasini to'ldirib borishi ham kerak. O'qituvchi, bir tomondan, o'zida borini beradi, ikkinchi tomondan, o'ziga xalqdan, hayotdan, fandan hamma yaxshi narsalarni olib hazm qiladi va o'zlashtirgan hamma yaxshi narsalarni yana yangidan bolalarga beradi.
Ilg’or o'qituvchi hamma vaqt pedagogika sohasidagi yangiliklarni bilishga intiladi, boshqa o'qituvchilarning tajribalaridan foydalanishga hamda o'z shaxsiy tajribalaridan foydalanishga umumlashtirishga harakat qiladi.
O'z-o'zini rivojlantirish jarayoni o'ziga xos tarzda murakkab va ilgari bu haqda o'ylamaganlar uchun tushunarsizdir. Ba'zan bu avtomatik ravishda sodir bo'ladi, hatto odamning o'ziga ham sezilmaydi. Ammo samarali natijaga osonroq va tezroq erishishga yordam beradigan o'z-o'zini rivojlantirishning ishlab chiqilgan usullari mavjud. O'z-o'zini anglashning to'g'ri usullarini tanlab, maqsadlaringizga erishish va o'zingizning "men" ni iloji boricha yaxshilash juda oson. Shuning uchun ba'zan o'z sohangizdagi mutaxassis, psixolog yoki malakali murabbiydan yordam so'rash juda muhimdir. Ba'zan siz haqiqatan ham o'zingizga tashqi tomondan qarashingiz kerak. Bunda hech qanday murakkab narsa yo'q, kamera qo'yish va kundalik harakatlaringizni videoga tushirish kifoya. Professional sohada bu sizning mahoratingizni oshirishga, o'z kamchiliklaringizni ko'rishga yordam beradi. Ko'pincha, ko'plab psixoanalitiklar "o'tmishingdan voz kechishni" chaqiradilar. Ammo bu mutlaqo to'g'ri usul emas. Ha, bir joyda bu haqiqatan ham kerak, lekin rivojlanishga qaror qilganlar uchun emas, balki yaxshilanadi. Shaxsiy o'zgarishlarni sezish mumkin emas, agar ularni solishtirish uchun hech narsa bo'lmasa. Shuning uchun, yaxshi va shaxsiy o'sish uchun o'zgarishlarni ko'rish uchun ba'zan o'tmishdagi shaxsga qarash foydali bo'ladi.
Yigirma birinchi asr ma'lumotlar bilan to'lib-toshgan, ba'zida bizning miyamiz unga dosh bera olmaydi, hissiy va aqliy ortiqcha yukni boshdan kechiradi. Sizning orqangizda shunday tashvishli holatni payqab, zudlik bilan o'zingiz uchun dam oling! Dam olish paytida asosiy narsa gadjetlarda, Internetda o'tirish emas, balki o'zingizni keraksiz ma'lumotlar oqimidan butunlay chalg'itishdir. Bundan tashqari, "yangi bosh" ga yanada qiziqarli, foydali g'oyalar keladi! Agar xavf oqlangan bo'lsa, bu juda mos keladi. Bema'ni xavfga kelsak, kelajakda keraksiz yo'qotishlar va muvaffaqiyatsizliklarga yo'l qo'ymaslik uchun ehtiyot bo'lishingiz kerak. Kasbiy o'z-o'zini rivojlantirish uchun ba'zida hayajon, xavfli harakatlar kerak bo'ladi, asosiysi bu bilan haddan tashqari berilmaslikdir.
Agar shaxs izlansa, o'z qobiliyatlari ustida ishlasa, o'zidagi yaxshi fazilatlarni kamol toptirsa, uning obro'si, mavqei ham shu darujada yuksaladi, doimo el nazarida bo'ladi. O'qituvchi o'zida kuzatuvchanlikni, odilona talabchanlikni, samimiyatni, g’amxo'rlikni tarbiyalashi lozim. O'qituvchining mustaqil bilim egallashi va malakasiii oshirishi zaruriy shartlardandir. Sharq mutafakkirlari o'qituvchi o'zi o'qib o'rgansa o'qituvchi bo'la oladi, agar u o'qishni to'xtatib qo'yar ekan, unda o'qituvchilik ham o'ladi, deb xaqqoniy aytganlar. ^{Qoldiqli bo‘lish amalini o'rganishdan oldin bolalar ongiga uning ma'nosini, mazmunini yetkazish kerak. Bu vazifa turli xil amaliy ishlarni bajarish asosida o'tkaziladi. U: "o'nlik" mavzusini qo'shish va ayirish amallarning ma'nosi ikki to'plam elementlarini birlashtirish va to'plamdan uning qismlarini ajratish kabi amallar yordamida olib boriladi .Ko'paytirishni uning komponentlari bilan natijasi orasidagi bog'lanishlarni o'rganish asos bo'lib hizmat qiladi. Demak, o'qitishning 1-bosqichida abstrakt bo'lgan narsa navbatdagi bosqichda yanada abstraktroq bilimlarni shakllantirish uchun aniq asos bo'lib hizmat qiladi.}