1. Бошланғич маълумотларни тайёрлаш. Тугун пунктлар тарқирибий баландликларини ҳисоблаш

Мавзу: I – II классларда нивелирлаш тўрларини нормал баландлик системасида тенглаштириш.


1. Бошланғич маълумотларни тайёрлаш.
2. Тугун пунктлар тарқирибий баландликларини ҳисоблаш.
3. Нормал тенгламаларни тузиш. Якуний баландликларни ҳисоблаш.

Ўлчашларда хатолик муқаррарлиги сабабли нивелир тармоқларида геометрик боғланмаслик келиб чиқади ва уларни тенглаш талаб қилинади.

I – II класс нивелирлашни ҳар бир k пункти учун нивелирлаш давомида ўлчанган оғирлик кучи g орқали геопотенциал сонлари аниқланади ва уларни энг кичик квадратлар усулида тенглашдан, улар вазнини ҳисобга олган ҳолда, тузатмалар ҳисоблаш керак бўлади.
(1)
Нивелир пунктларининг тенгланган геопотенциал сонларини топиб, уларни нормал ёки динамик баландликларини тегишли формулалар бўйича ҳисоблаш қийин эмас. Бунинг учун ҳар бир пункт учун нормал оғирлик кучининг қиймати ёки аниқланиб ушбу формулаларга қўйилиши керак бўлади.
I – II класс нивелирлаш тармоқларини тенглаш нормал баландликлар системасида бажарилади, бунда бевосита ўлчанган қийматлар учун ўлчанган нисбий баландликлар олинади.
Нивелир тармоғини тенглашга киришишдан аввал тармоқ чизмасини тузиб унда бошлағич ва тугун пунктлари кўрсатилади; бошланғич пунктлар баландлиги ва ҳисобланган нисбий баландликлар, ҳамда нивелир йўллари узунлиги ёки станциялар сони кўрсатилган ведомостни тузиш керак бўлади.
Ўлчанган нисбий баландликлар вазнини аниқлаш. Аслида ҳар бир нивелир йўли L учун ўлчанган нисбий баландлик вазни қуйидаги формула бўйича ҳисобланиши керак
(2)
бу ерда c - нивелир тармоғи учун доимий қиймат;
- ўлчанган нисбий баландлик эмпирик дисперсияси (ўрта квадратик хато). Лекин ҳар бир нивелир йўли учун систематик хато таъсирини аниқлаш имкони йўқлиги учун m ишончли қийматини ҳам топиб бўлмайди.
Шуни ҳисобга олиб ўлчанган нисбий баландлик вазни қуйидаги тақрибий формуладан топилади
(3)
бу ерда L - нивелир йўлининг узунлиги, км; n - нивелир йўлидаги станциялар сони.
I – II класс нивелир тармоқларини биргаликда тенглашда ўлчанган нисбий баландликлар тегишли вазнларининг аниқ нисбатларини белгилаш керак бўлади, бунда йўл узунлиги ёки ундаги станциялар сонидан фойдаланмаслик керак. Бунинг учун қуйидагича иш тутиш мумкин.
I ва II класс нивелир йўлларидаги нисбий баландликларнинг вазни (3) формула бўйича ҳисобланади, лекин II класс йўл узунлиги ёки ундаги станциялари сонини I класс йўлини эквивалент узунлиги ёки станциялар сони билан алмаштирилади, яъни
(4)
бу ерда α - эквивалентлик коэфициенти, у қуйидагига тенг
(5)
бу ерда ва - тенг узунликдаги I ва II класс нивелирлаш йўлларидаги чекли хатолар.

Келтирилган (4) формуладаги эквивалиентлик коэффициенти α ни аниқроқ ҳисоблашни қуйидагигича бажариш мумкин. Битта ҳудудда жойлашган фақат I ёки II класс полигонлари боғланмасликлари ва ни фойдаланиб 1 км йўл учун ўрта квадратик хатолар тегишли қиймати топилади
(6)
бу ерда ва - I ва II класс полигонларининг параметри, км. Ҳар бир класс полигонларини сони N=15-20 дан кам бўлмаслиги мақсадга мувофиқ. ва лардан фойдаланиб пропорционаллик коэффициентини аниқлаймиз
(7)
Компьютерда нивелир тармоғини тенглашда параметрик усулни қўллаш мақсадга мувофиқ бўлди. Бунда ҳисоблаш ишлари қўйидаги тартибда бажарилади.